Thiểu năng tuần hoàn não hay còn gọi là rối loạn tuần hoàn não (RLTHN) là tình trạng thiếu máu cung cấp cho não. Thiểu năng tuần hoàn não thường gặp ở lứa tuổi trên 40 nhưng tỷ lệ bị bệnh cao nhất vẫn là người cao tuổi.
Tìm hiểu về bệnh thiểu năng tuần hoàn não
Bệnh rối loạn tuần hoàn não là gì?
Tuần hoàn não là quá trình lưu thông của máu trong não và là yếu tố quan trọng đảm bảo cho chức năng não được khỏe mạnh. Quá trình tuần hoàn máu cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng cần thiết cho bộ não hoạt động hiệu quả. Máu cung cấp oxy và glucose cho não. Mặc dù não chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng trọng lượng cơ thể nhưng nó đòi hỏi rất nhiều năng lượng để hoạt động. Theo ý kiến của một nhà khoa học, não cần đến khoảng 15% máu từ tim để có được lượng oxy và glucose cần thiết cho các hoạt động.
Não cần rất nhiều máu để hoạt động khỏe mạnh. Vì vậy, nếu không có đủ lưu lượng máu đến não để đáp ứng nhu cầu trao đổi chất thì não sẽ bị thiếu oxy, dẫn đến tình trạng chết mô não hoặc nhồi máu não hay còn gọi là đột quỵ. Hay nói cách khác, bệnh rối loạn tuần hoàn não xảy ra khi các chức năng của não bị rối loạn do lượng máu lưu thông đến não không đủ.
Rối loạn tuần hoàn não cấp thường xảy ra vào giữa đêm hoặc lúc gần sáng.
Nhận biết rối loạn tuần hoàn não cấp và mạn tính
Rối loạn tuần hoàn não có thể xảy ra cấp tính nhưng bệnh cũng có thể trở thành mạn tính kéo dài. Bệnh cấp tính thường có đau đầu. Đau đầu là triệu chứng hay gặp nhất trong rối loạn tuần hoàn não, thường chiếm tỷ lệ rất cao (khoảng 90%) và cũng là triệu chứng xuất hiện sớm nhất.
Tính chất của đau đầu lan toả khắp đầu, nhức hoặc ê ẩm, nặng đầu. Kèm theo đau nhức đầu là ù tai, chóng mặt, hoa mắt, mất thăng bằng (khó ngồi, khó đứng dậy), nhất là lúc đang nằm mà thay đổi tư thế (nằm nghiêng chuyển sang nằm ngửa).
Tỷ lệ bị chóng mặt chiếm tỷ lệ khá cao (khoảng 87%). Nặng hơn là có thể xây xẩm mặt mày, mất ý thức, đột quỵ. Người bệnh có thể buồn nôn hoặc nôn, có thể liệt nửa người, nói khó… Người bệnh cũng có thể bị chứng dị cảm như thấy tê đầu ngón tay, ngón chân hoặc tê bì tay chân hoặc có cảm giác kiến bò. Bệnh rối loạn tuần hoàn não cấp tính ở người cao tuổi có thể chỉ thoáng qua trong vài giây, vài phút nhưng có khi cũng có thể xảy ra hàng giờ, mấy ngày liền.
Rối loạn tuần hoàn não cấp thường xảy ra vào giữa đêm hoặc lúc gần sáng. Bệnh rối loạn tuần hoàn não mạn tính ở người cao tuổi thường cũng có nhức đầu ê ẩm từng đợt, nhất là thay đổi thời tiết, chóng quên (vãng ý thức), rối loạn tâm lý như hay cáu giận, buồn vui lẫn lộn, mất ngủ kéo dài hoặc rối loạn giấc ngủ (ngủ ít, ngủ không ngon giấc, đang ngủ lại bị tỉnh giấc không thể nào ngủ lại được nữa…).
Trong một thời gian nhất định có thể xuất hiện cơn cấp tính tuỳ thuộc vào việc phòng bệnh và điều trị của người bệnh có tích cực và hiệu quả hay không.
Rối loạn tuần hoàn não gây nên hiện tượng thiếu máu não và cũng có thể gây nên phù não. Điều đáng lo ngại nhất của thiểu năng tuần hoàn não là gây nên các biến chứng nặng nề như nhũn não hoặc xuất huyết não gây liệt nửa người hoặc tử vong đột ngột.
Triệu chứng của rối loạn tuần hoàn não
Khi tuần hoàn não bị tổn thương do một số tác nhân nào đó, mức oxy và gluco cung cấp lên não sẽ ít hơn lượng cần thiết. Điều này có thể làm tổn thương não và gây ra các vấn đề về thần kinh. Dưới đây là một số tình trạng thường gặp khi tuần hoàn não bị suy yếu:
- Đột quỵ: nếu có huyết khối làm tắc dòng chảy của máu trong động mạch não, bạn có thể bị đột quỵ và mô não ở khu vực đó có nguy cơ sẽ chết. Nếu mô não chết thì các chức năng do một phần của bộ não kiểm soát sẽ bị ảnh hưởng, ví dụ như tình trạng đó có thể ảnh hưởng đến lời nói, sự vận động và trí nhớ của bạn;
- Thiếu oxy não: xảy ra khi một phần của não không nhận đủ lượng oxy cần thiết. Tình trạng này xảy ra khi bạn không có đủ oxy trong máu ngay cả khi lưu lượng máu vẫn bình thường. Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu oxy não như chết đuối, mắc nghẹn, ngạt, độ cao, bệnh phổi và thiếu máu;
- Xuất huyết não: là tình trạng chảy máu bên trong khoang sọ não, có thể xảy ra khi các thành động mạch suy yếu và bị vỡ tạo ổ máu bên trong khoang sọ. Xuất huyết não có thể tạo áp lực lên khoang sọ não và làm mất ý thức người bệnh. Có một số nguyên nhân khác có thể gây xuất huyết não như dị dạng mạch máu, rối loạn đông máu và chấn thương đầu. Xuất huyết não có thể gây tổn thương não và tử vong;
- Phù não: xảy ra do sự gia tăng chất dịch trong khoang sọ. Rối loạn lưu lượng máu trong não cũng có thể gây ra phù não. Phù nào có thể gây áp lực lên não và cuối cùng có nguy cơ phá nát hoặc làm tổn thương não nếu như tình trạng bệnh không thuyên giảm.
Nguyên nhân gây ra rối loạn tuần hoàn não
Bệnh rối loạn tuần hoàn não liên quan tới một loạt các bệnh hoặc các bất thường khác. Những người bị thiếu máu hồng cầu hình liềm, mạch máu bị đè nén, nhịp nhanh thất, tích tụ mảng xơ vữa trong các động mạch, huyết khối và huyết áp quá thấp do đau tim hoặc bệnh tim bẩm sinh có nguy cơ mắc các rối loạn tuần hoàn não cao hơn so với người khỏe mạnh.
Bệnh rối loạn tuần hoàn não liên quan tới một loạt các bệnh hoặc các bất thường khác.
- Thiếu máu hồng cầu hình liềm: có thể gây ra các rối loạn tuần hoàn não liên quan với các tế bào máu có hình dạng không đều. Tế bào máu hình liềm dễ tạo máu đông hơn so với tế bào máu bình thường và làm cản trở lưu lượng máu đến não;
- Mạch máu bị đè nén: có thể gây cản trở các động mạch mang oxy đến não dẫn đến các rối loạn tuần hoàn não. Khối u là một trong những nguyên nhân gây ra đè nén mạch máu;
- Nhịp nhanh thất: là biểu hiện của một loạt các rối loạn nhịp tim, có thể làm cho tim ngừng đập hoàn toàn dẫn đến sự ngưng chảy của dòng oxy. Hơn nữa, các rối loạn nhịp tim có thể làm hình thành các cục máu đông dẫn đến tình trạng thiếu oxy ở các bộ phận cơ thể;
- Tắc nghẽn động mạch do tích tụ mảng xơ vữa: có thể dẫn đến thiếu máu cục bộ. Ngay cả một lượng nhỏ các mảng xơ vữa cũng có thể thu hẹp dòng chảy, làm cho khu vực đó dễ hình thành cục máu đông. Máu đông lớn có thể gây ra thiếu máu do nó cản trở sự lưu thông của máu;
- Đau tim: có thể gây ra các rối loạn tuần hoàn não do mối liên hệ giữa đau tim và huyết áp thấp. Huyết áp quá thấp thường là tình trạng thiếu oxy ở các mô. Nhồi máu cơ tim không được điều trị có thể làm chậm lưu thông máu và làm máu đông, cản trở sự lưu thông của máu đến não hoặc các cơ quan chính khác. Huyết áp quá thấp cũng có thể do dùng thuốc quá liều và phản ứng với thuốc;
- Dị tật tim bẩm sinh: có thể gây ra thiếu máu do sự hình thành và liên kết động mạch chưa hoàn chỉnh. Những người bị bệnh tim bẩm sinh cũng có thể dễ bị huyết khối.
Yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc bệnh rối loạn tuần hoàn não
- Huyết áp cao;
- Cholesterol cao;
- Bệnh tim;
- Xơ vữa động mạch;
- Tiền sử gia đình mắc bệnh tim;
- Bệnh đái tháo đường;
- Béo phì;
- Hút thuốc lá;
- Uống rượu.
Cách phòng tránh rối loạn tuần hoàn não
Khi nghi ngờ bị thiểu năng tuần hoàn não (có đau đầu, chóng mặt, buồn nôn…), cần đi khám bệnh ngay và rất nên khám bệnh định kỳ.
Trong cuộc sống hàng ngày cần có chế độ ăn uống hợp lý như ăn nhiều rau, quả, cá (mỗi tuần nên ăn vài ba bữa cá), hạn chế ăn nhiều thịt, không nên ăn mỡ động vật. Nên hạn chế đến mức tối đa uống rượu, bia. Nên bỏ thuốc lá hoặc thuốc lào. Tập thể dục đều đặn để ngăn ngừa một số bệnh như tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, thừa cân vì các bệnh này gián tiếp làm xuất hiện bệnh thiểu năng tuần hoàn não.
Khi đã được xác định bị thiểu năng tuần hoàn não, cần tuân theo những lời tư vấn của bác sĩ khám bệnh cho mình, nhất là chế độ ăn, tập luyện, dùng thuốc.
Cần cho những thành viên trong gia đình biết về bệnh của mình, nhất là các bệnh có liên quan đến bệnh thiểu năng tuần hoàn não để được giúp đỡ, giám sát và tạo điều kiện thuận lợi trong chế độ ăn, uống, nghỉ ngơi và dùng thuốc.
Người cao tuổi không nên tắm nước lạnh khi mới đi ngoài trời nắng về và mùa lạnh, người cao tuổi nên mặc ấm, nơi nằm ngủ tránh gió lùa. Mùa đông mỗi lúc thức dậy, nhất là lúc nửa đêm và gần sáng cần nằm tĩnh dưỡng một lúc mới ngồi dậy, tránh lạnh đột ngột bởi vì người cao tuổi bị thiểu năng tuần hoàn não có nhiều nguyên nhân gây nên nhưng nếu liên quan đến bệnh của hệ thống tim mạch (tăng huyết áp) mà bị lạnh thì mạch máu co lại đột ngột làm não thiếu máu đột xuất sẽ rất dễ gây tai biến mạch máu não.