Lời giới thiệu của người dịch: Một nền khoa học kỹ thuật tầm cỡ thế giới được xây dựng trong hơn 80 năm tồn tại của Liên bang Xô Viết hiện đang có nguy cơ suy tàn và tụt hậu nặng nề trong khung cảnh phát triển kinh tế thị trường tư bản tại nước Nga. Với một nỗi lo âu sâu sắc cho số phận của đất nước, hưởng ứng lời kêu gọi của các nhà vật lý Nga, hơn 200 nhà khoa học Nga đang nghiên cứu và giảng dạy tại các Viện, Trường đại học trên khắp thế giới đã ký vào bức thư ngỏ dưới đây gửi tới lãnh đạo cao cấp nhất của đất nước. Tháng 10/2009 Tổng thống LB Nga D.A. Medvedev đã khẳng định trên internet là được biết về nội dung thư ngỏ và lá thư đã được chuyển tới các cơ quan hữu quan để nghiên cứu xử lý. Tuy cách xa về khoảng cách địa lý cũng như trình độ phát triển khoa học, chúng tôi nhận thấy những vấn đề nêu lên trong bức thư này có không ít tương đồng với hiện trạng khoa học của Việt Nam. Xin trân trọng giới thiệu đến bạn đọc toàn bộ nội dung bức thư ngỏ để cùng tham khảo.
Ngày 09 tháng 09 năm 2009
Đmitri Anatolievich và Vladimir Vladimirovich kính mến,
Chúng tôi nhận thức được nghĩa vụ của mình phải khuyến cáo lãnh đạo đất nước hướng sự chú ý tới tình trạng thảm họa hiện nay của khoa học cơ bản (KHCB) nước nhà. Sự thụt lùi của KHCB vẫn đang tiếp tục diễn ra, với tầm cỡ và mức độ nguy hiểm của quá trình này, đang không được đánh giá đúng mức. Mức độ đầu tư cho KHCB của Nga đang rất mâu thuẫn với chỉ số tương ứng ở các quốc gia phát triển. Một vấn đề rất nghiêm trọng đã và đang tiếp tục thách thức nước Nga là dòng chảy liên tục lưu lượng lớn các nhà khoa học Nga rời bỏ tổ quốc ra làm việc ở nước ngoài.
Tổng Thống Nga Medvedev thăm Phòng Thí nghiệm Phản ứng Hạt nhân thuộc Viện Liên hợp Nghiên cứu Hạt nhân, Tp. Đup na, Nga. |
Quá trình phân hủy hiện nay của kết cấu này chắc chắn sẽ đưa đến, trong thời gian sắp tới, sự ngắt quãng hoàn toàn của những kết nối truyền thống giữa các thế hệ các nhà khoa học Nga, làm mai một đi nền khoa học của Liên bang Nga một thời đứng trên tầm cỡ thế giới, kèm theo một sự mất mát tri thức sáng tạo đến những mức độ thảm họa nguy hiểm.
Trong số các vấn đề nhức nhối nhất của KHCB và giáo dục đào tạo, chúng tôi xin nhấn mạnh những điểm nóng sau:
- Độ tụt dốc đáng kể của khoa học Nga khỏi một nền khoa học tầm cỡ thế giới.
- Thiếu một kế hoạch chiến lược phát triển cùng những mục tiêu được đặt ra rõ ràng.
- Chế độ đãi ngộ tài chính đối với các nhà khoa học đang tích cực làm nghiên cứu hoàn toàn không còn thích hợp và vì thế đưa tới sự sụp đổ nhanh chóng của uy tín ngành nghề khoa học và hiện trạng thiếu thốn nhân lực khoa học.
- Sự xuống cấp nghiêm trọng của tiêu chí giảng dạy các môn khoa học tự nhiên, cùng với chất lượng đào tạo sinh viên và nghiên cứu sinh ngày càng trở nên tồi tệ hơn.
Những vấn đề trên đòi hỏi phải có những giải pháp cấp bách ở mức quốc gia trong việc xây dựng kế hoạch phát triển khoa học. Chúng tôi tin rằng một chương trình Quy hoạch Chiến lược Khoa học phải được điều hành trực tiếp bởi Tổng thống và/hoặc Thủ Tướng Chính phủ LB Nga, với mục đích có được càng sớm càng tốt một kế hoạch tổng thể để khôi phục sự ổn định và tiếp tục phát triển KHCB cũng như trình độ giảng dạy đào tạo khoa học tự nhiên ở nước Nga. Sự đóng góp trực tiếp của các nhà khoa học xuất sắc đầu ngành, đại diện các Bộ trong Chính phủ, đại diện các ngành công nghiệp cũng như các chuyên gia quốc tế là tối cần thiết trong quá trình xây dựng kế hoạch tổng thể trên. Đây phải là một đội ngũ các cá nhân rất tích cực làm việc, tâm huyết hướng đến tương lai với tầm tư duy vĩ mô vì lợi ích quốc gia.
Sau đây là một số đề nghị cụ thể của chúng tôi cho kế hoạch chiến lược tổng thể phát triển KHCB ở Liên bang Nga:
• Điều chỉnh tăng đầu tư cho khoa học ở mức độ hợp lý đối với các nhiệm vụ, mục tiêu của đất nước cũng như đảm bảo những điều kiện lao động sáng tạo và mức sống của các nhà khoa học.
• Xác định được các hướng quan trọng nhất cho quá trình phát triển KHKT cùng những chương trình KHKT cụ thể làm chỉ số đặc trưng cho phát triển KHKT mà sẽ mang lại được cho đất nước những thành quả nền tảng tương tự như các chương trình công nghệ vũ trụ và hạt nhân của Liên Xô trước đây.
• Tích cực triển khai trên lãnh thổ Liên bang Nga những chương trình nghiên cứu KHKT lớn tầm cỡ thế giới. Mục đích chính của những dự án như vậy là góp phần đưa trọng tâm của nghiên cứu khoa học tiền tiến trở lại nước Nga. Việc này có ý nghĩa rất lớn, giúp động viên tinh thần cộng đồng cũng như thực sự đẩy mạnh phát triển khoa học và đồng thời là một chỉ số quan trọng của phát triển KHKT. Một khả năng độc đáo như vậy là việc thiết kế, xây dựng một máy gia tốc hạt cơ bản năng lượng cao thuộc thế hệ mới. Dự án này chắc chắn đòi hỏi phát triển nhiều dạng công nghệ hiện đại nhất mà sẽ có những tiềm năng ứng dụng rất lớn trong phát triển công nghiệp năng lượng, các công nghệ thông tin, sinh học, vật liệu và nhiều lĩnh vực khác, đặc biệt là tiềm năng ứng dụng của những công nghệ hiện đại này trong thiết kế và xây dựng những lò phản ứng hạt nhân an toàn với hiệu năng cao. Như vậy, dự án sẽ góp phần đưa nước Nga vào vị trí tiên phong trong việc phát triển một nền kinh tế sản xuất có hàm lượng khoa học cao (lá thư trình bày một trong những phương án khả thi của dự án này đã được gửi đến Tổng thống và Chính phủ Liên bang Nga trong tháng 7 năm 2008).
• Đảm bảo sự tường minh tuyệt đối trong các nguồn tài chính của khoa học, theo chuẩn mức đạt được ở những chương trình nghiên cứu quốc tế lớn.
• Kiên quyết nâng cao mức độ hội nhập của khoa học Nga vào nền khoa học thế giới, tiến tới vị trí đi đầu của nước Nga trong nhiều dự án khoa học quốc tế quan trọng nhất. Nga tham gia tích cực vào thị trường lao động khoa học hàn lâm quốc tế: tạo mở các vị trí công việc hàn lâm ở mức quốc tế, đảm bảo sự tham gia bình đẳng của các ứng cử viên ngoại quốc vào các chỗ làm này (bao gồm các vị trí tạm thời và biên chế vô thời hạn), đảm bảo điều kiện sống và làm việc hấp dẫn đối với những ứng cử viên trúng tuyển.
• Đưa các chuẩn mực quốc tế vào việc đánh giá lao động khoa học, xây dựng và củng cố cơ chế tài trợ độc lập các dư án khoa học.
• Thành lập một Viện Nghiên cứu Cao cấp (VNCCC) của nước Nga với sự tài trợ từ ngân sách nhà nước và tài chính tư nhân theo mẫu các viện tương tự ở Hoa Kỳ, Canada, Nhật Bản. Tạo mở trong VNCCC này các vị trí hàn lâm mời các nhà bác học trình độ cao nhất của Nga và thế giới đến làm việc trên cơ sở tuyển chọn cạnh tranh đúng theo các chuẩn mức quốc tế, khởi động các chương trình trao đổi, hợp tác khoa học quốc tế năng động.
• Xây dựng một chương trình thống nhất quốc gia tiến hành phổ biến và tuyên truyền tri thức khoa học đến học sinh phổ thông cùng các tầng lớp xã hội trong cả nước.
Chúng tôi tin rằng việc phải ngăn chặn ngay quá trình suy tàn của nền khoa học nước nhà, xây dựng cấp tốc và áp dụng ngay một mô hình mới cho phát triển KHKT phải là một trong các công việc ưu tiên nhất của lãnh đạo Liên bang Nga.
Chúng tôi, tất cả những người ký tên dưới đây, không có liên quan tới bất kỳ quan tâm chính trị, quyền lợi kinh tế của công ty tập đoàn nào trong nước Nga. Cùng chia sẻ một cảm súc – nỗi lo âu sâu sắc về số phận nước Nga, chúng tôi kêu gọi lãnh đạo quốc gia hãy có những bước đi kiên quyết để xử lý các vấn đề đặt ra trong thư này và chúng tôi luôn sẵn sàng dùng những kinh nghiệm, tri thức và sức mạnh hiểu biết của mình để cung cấp hỗ trợ chuyên môn trong các câu hỏi trên.
Kính thư,
Các tác giả của bức thư ngỏ (hơn 206 người) đồng ký tên.
• Đào Tiến Khoa
Dịch từ nguyên bản tiếng Nga http://www.hep.phys.soton.ac.uk/~belyaev/open_letter/