Chuyện thật 100% là công ty Canon Việt Nam muốn tăng tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm máy ảnh, máy in và máy photocopy, đã tìm đến các DN nội địa để đặt hàng “món” đinh vít đạt chuẩn ISO. Nhưng đến nay vẫn không có DN trong nước nào sản xuất được!
Chúng ta chưa tự làm nổi chiếc đinh vít cho ra đinh vít!?
Khoa học xa rời cuộc sống
Chuyện của công ty Canon giống với việc ở Vinamotor, dù có hàng chục luận án tiến sĩ về tôi thép và cơ khí nhưng trong nước vẫn chưa tự làm được con ốc cho xe máy, ô tô đạt tiêu chuẩn quốc tế (cứ vặn là trờn ren). May quá, mấy năm nay đã có một liên doanh với Canada ở Khánh Hòa chuyên làm ốc!
Tại cuộc gặp giữa các nhà khoa học, công nghệ với Thủ tướng Phan Văn Khải cuối tháng 9 vừa qua, không ít nhà khoa học có tâm huyết đã tự kiểm: Tư tưởng “khoa học vị khoa học” còn khá phổ biến. Nhiều đề tài nghiên cứu tiêu tốn bạc tỷ để rồi đút ngăn kéo, thậm chí ngay như việc đơn giản như “đánh số nhà” cũng trở thành một đề tài nghiên cứu!
Có không ít đề tài nghiên cứu những vấn đề “trên trời, dưới biển” quá xa rời thực tế cuộc sống, trong khi bà con nông dân hàng năm vẫn phải đổ hàng chục ngàn tấn hoa quả tươi khi vào vụ thu hoạch rộ, rồi bất lực trước dịch cúm tiêu diệt hàng triệu con gia súc, gia cầm.
TS Nguyễn Văn Khải - người được mệnh danh là “nhà khoa học của nhà nông” đang băn khoăn rằng sau cơn bão số 7 vừa rồi, không biết đã có tổ chức, nhà khoa học nào giúp dân có nước sạch uống chưa? Bởi đợt bão lụt năm 1999, chính TS Khải cùng một số cộng sự đã trực tiếp pha chế nước sạch (theo công nghệ của Viện KHCN VN) cho người dân vùng bão lũ dùng với giá thành chỉ 40 đồng/lít nước (chỉ 3 ngày đã pha chế được 9 triệu lít nước sạch).
TS Khải cũng đặt câu hỏi: Những vùng bị ngập mặn, lúa bị chết do bão vừa qua chẳng hạn, điều mà người nông dân đang cần nhất là lúa giống, khoai giống, ngô giống chịu được mặn... Vậy các nhà khoa học có đáp ứng được sự khẩn cầu cấp bách này không?
Còn trong lĩnh vực sáng chế, theo thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ thì tới 96-99% số đơn đăng ký và số văn bằng bảo hộ đã cấp tại Việt Nam từ năm 1996 đến nay là của người nước ngoài. Thực tế là phần lớn các kết quả nghiên cứu chỉ dừng ở phạm vi phòng thí nghiệm, chưa tạo thành công nghệ hoàn chỉnh để có thể chuyển giao cho sản xuất.
Phải sớm chuyển sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp
Nguyên nhân của thực trạng yếu kém và những nghịch lý trong NC&PT ở Việt Nam đầu tiên phải nói đến cơ chế quản lý.
Quản lý hoạt động khoa học và công nghệ còn tập trung chủ yếu vào các yếu tố đầu vào, chưa chú trọng đúng mức đến quản lý chất lượng sản phẩm đầu ra và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Các nhiệm vụ NC&PT chưa gắn với nhu cầu phát triển KT-XH.
Quản lý cán bộ khoa học công nghệ ở các cơ sở NC&PT thuộc khu vực Nhà nước vẫn theo chế độ công chức, bao cấp đã hạn chế khả năng lưu chuyển và đổi mới cán bộ khoa học công nghệ. Chúng ta lại chưa có chính sách tạo động lực thu hút, trọng dụng nhân tài.
Hệ thống tổ chức khoa học công nghệ của Việt Nam vẫn là hệ thống hành chính bao cấp của 3-4 chục năm trước, đã tạo sức ỳ lớn và cản trở phát triển khoa học công nghệ. Có tới gần 44% cơ sở NC&PT của Nhà nước dựa hoàn toàn vào nguồn kinh phí ngân sách. Số tự đảm bảo được kinh phí hoạt động chỉ hơn 19% (nhưng thực chất đó chỉ là các tổ chức dịch vụ tư vấn, chuyển giao công nghệ).
Xu hướng tách biệt giữa cơ sở NC&PT với trường đại học, DN và nhà quản lý vẫn đang có nguy cơ gia tăng. Tình trạng cồng kềnh, trùng lặp trong một ngành, một lĩnh vực có nhiều cơ sở NC&PT thực hiện nhiệm vụ giống nhau, triển khai đề tài trùng lặp nhau, không liên kết với nhau khá phổ biến.
Trong khi đó, cơ chế quản lý kinh tế hiện vẫn còn duy trì sự bao cấp gián tiếp của Thiếu cơ chế chính sách hữu hiệu để gắn kết giữa khoa học công nghệ với sản xuất kinh doanh và khuyến khích DN ứng dụng kết quả nghiên cứu.
GS-TS KH Trần Xuân Hoài, Viện trưởng Viện vật lý ứng dụng và thiết bị khoa học từng phát biểu trong cuộc gặp với Thủ tướng hôm 24/9 rằng: Chỉ cần 2-3% số DN khoa học công nghệ trưởng thành được thì xã hội đã thu được lợi lớn rồi, bởi kinh nghiệm thế giới cho thấy “DN khoa học công nghệ là vườn ươm tốt nhất cho xã hội”.
Quang Đông