Ung thư là bệnh lý ác tính của tế bào, trong đó các tế bào bị biến đổi, tăng sinh vô hạn, không chịu sự kiểm soát của cơ thể.
Khi các tế bào khối u có khả năng di chuyển và xâm nhập vào các mô khác sẽ làm nảy sinh nguy cơ hình thành di căn; khi đó việc điều trị ung thư cũng trở nên khó khăn hơn.
Tại viện Institut Curie, giám đốc nghiên cứu CNRS Philippe Chavrier cùng với nhóm của ông đã khám phá ra bằng cách nào thế bào ung thư vú có thể vượt qua ranh giới trói buộc chúng trong khối u.
Màng nền bao xung quanh tuyến vú là hàng rào ngăn cách tế bào ung thư lây lan. 3 loại protein trong tế bào ung thư đã vận chuyển các enzim cần thiết để xuyên thủng phòng tuyến bảo vệ, các loại protein khác giúp đưa enzim vào vị trí thích hợp.
Kết quả thu được là bước thiết yếu trong cuộc truy tìm nhằm nhận dạng các khối u có khả năng phát sinh di căn cao, thậm chí là nhằm ức chế hình thành di căn.
Mô nói chung được hình thành bằng cách sắp xếp các tế bào cạnh nhau. Tế bào biểu mô bao phủ bề mặt bên ngoài, ví dụ như da hay cơ quan như tuyến vú chẳng hạn. Các tế bào biểu mô cũng gắn kết chặt chẽ với nhau. Sự liên kết này có ý nghĩa sống còn đối với việc thực hiện chức năng của cơ thể. Tế bào biểu mô vẫn sẽ giữ nguyên vị trí ở mô ban đầu của chúng cho đến khi chúng chết. Mặc dù đôi khi chúng tách ra và di chuyển, sự di chuyển này có ý nghĩa thiết yếu trong quá trình phát triển phôi vì tế bào hình thành mô mới. Khi các tế bào ung thư "xổ lồng" thì thường báo trước sự hình thành di căn.
Khi tế bào ung thư "xổ lồng"
Ảnh hiển vi điện tử quét mô tả hình ảnh tế bào ung thư vú (màu hồng) trong lớp Matrigel (màu xanh) rất dày. Màng Matrigel mô phỏng lớp màng nền ngăn cách các mô trong cơ thể. Tế bào xâm lấn đi xuyên qua lớp Matrigel và trốn thoát bằng cách tiến hành một quá trình tương tự với quá trình xâm nhập của tế bào ung thư. (Ảnh: Renaud Poincloux & Philippe Chavrier/CNRS/Institut Curie Thanks to the Ultrastructural Microscopy Group of the Institut Pasteur (Head: Marie-Christine Prévost))
Tế bào ung thư tích lũy nhiều lỗi sai, trở nên hoàn toàn hỗn loạn không tuân theo bất cứ quy luật nào. Một số tế bào thậm chí còn tách ra khỏi khối u nhờ các cơ chế phức tạp hiện vẫn chưa được biết đến nhiều. Nhóm Động lực học khung xương tế bào và màng (Membrane and Cytoskeleton Dynamics Group) do Philippe Chavrier đứng đầu (UMR 144 CNRS/Institut Curie) đã mở ra nhiều thông tin mới mẻ về cách thức mà tế bào, trong trường hợp này là tế bào ung thư vú, có thể thoát ra khỏi "xiềng xích" trói buộc chúng. Tuyến vú nằm tách biệt với các mô bên cạnh nhờ màng nền, tế bào ung thư phải đi xuyên qua màng nền để có thể tiếp tục di chuyển. Tế bào hình thành mấu lồi đầu liên được gọi là invadopodia sau đó chúng neo mấu lồi ở ngay màng nền. Bước đệm này cung cấp tất cả những gì cần thiết để chọc thủng màng nền. Tế bào ung thư sản xuất rất nhiều proteases để làm suy giảm chức năng các protein của ma trận ngoại bào đã nhốt chúng bên trong, một phần các protein trong đó là của màng nền. Proteases xuyên thủng một lỗ trên màng nền mà tế bào ung thư đã thoát ra qua con đường đó.
Trong bài viết được công bố đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã sử dụng mô hình tế bào ung thư vú di căn để chứng minh rằng các protein sec3, sec8 và IQGAP1 đã vận chuyển các túi có chứa proteases đến invadopodia. Nếu không có sec3, sec8 và IQGAP1 túi vận chuyển sẽ không thể được gắn chặt với các đầu của invadopodia do đó tế bào ung thư sẽ không thể trốn thoát thành công mà đột nhập vào mô lân cận. Trước khi proteases có thể hủy hoại màng nền, chúng nhất thiết phải được giải phóng khỏi các túi vận chuyển.
Trong ấn phẩm thứ hai, Philippe Chavrier cùng cộng sự đã chứng minh protein Vamp7 có khả năng hòa tan các túi chứa proteases với màng của tế bào ung thư. Chỉ khi đó proteases tại các đầu của invadopodia mới dần dần ăn mòn màng nên của tuyến vú. Ức chế hoạt động của Vamp7 có thể giảm đáng kể khả năng tế bào ung thư vú hủy hoại ma trận ngoại bào.
Do đó tế bào ung thư chỉ có thể thoát ra khỏi tuyến vú bằng cách hoàn thiện toàn bộ chuỗi biến hóa. Philippe Chavrier cùng nhóm nghiên cứu đã cho thấy bằng cách nào mà họ biết được cơ chế mà tế bào ung thư rời khỏi mô ban đầu sau đó lây lan ra khắp cơ thể và hình thành di căn.
Khám phá của nhóm giúp giải thích tại sao một số loại ung thư vú nhất định lại "hung hăng" hơn các loại khác, hoặc thậm chí còn có thể giúp nhận diện khối u có khả năng hình thành di căn cao ở giai đoạn đầu. Có thể quá trình xâm lấn của khối u sẽ được ức chế bằng cách tác động vào cơ chế bên trong mà Philippe Chavriver cùng các cộng sự đã phát hiện được.
Tế bào ung thư di căn thế nào?
Tiến sĩ Seth Coffelt, chuyên gia về hệ thống miễn dịch và ung thư di căn tại Viện nghiên cứu ung thư Beatson ở Glasgow (Scotland), cho biết "di căn" nghĩa là các tế bào ung thư tách ra khỏi khối u chính và xâm nhập vào hệ thống máu, hệ bạch huyết hoặc các mô xung quanh. Mặc dù tốc độ quá trình di căn của các loại ung thư khác nhau nhưng nhìn chung, bệnh nhân càng được chẩn đoán muộn, các khối u càng lan rộng. Bên cạnh đó, khi khối u phát triển, tế bào ung thư có thể tách ra thành một hoặc nhiều và di chuyển đến vị trí mới cách xa khối u cũ, phát triển thành một ổ mới, gọi là ổ di căn hay vị trí di căn.
Trong khi khối u phát triển, một hoặc nhiều tế bào ung thư có khả năng tách ra, di chuyển đến vị trí mới cách xa khối u cũ và phát triển thành một ổ mới gọi là ổ di căn hay vị trí di căn. Còn vị trí hình thành bệnh được các bác sĩ gọi là u nguyên phát.
Bên cạnh đó, tế bào ung thư đi vào trong mạch máu, tự trôi theo dòng máu, mắc lại ở một nơi nào đó (thường là các mạch máu nhỏ) và sinh sôi, tăng trưởng ở đó. Phổi và gan là những nơi có mạch máu dày đặc nên tế bào ung thư hay mắc và trở thành bộ phận hay bị di căn nhất. Trên đường đi tới miền đất mới, có nhiều tế bào bị chết dọc đường. Vì vậy để có ổ di căn mới cần có rất nhiều tế bào tách ra khỏi khối u.
Ngoài ra, tế bào ung thư còn đi theo con đường thứ hai là bạch huyết. Đây là một mạng lưới gồm các ống chia nhánh giống như mạch máu, tỏa khắp cơ thể, gọi là bạch mạch có chất dịch gần như trong suốt lưu thông ở trong, có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể. Dọc đường đi của bạch mạch có các bạc huyết nhỏ hình hạt đậu. Tế bào ung thư sau khi thoát khỏi u nguyên phát có thể xâm nhập vào mạng lưới bạch mạch rồi mắc ở lại các bạch huyết.
Ung thư còn có thể di căn theo các lối ít bị cản trở vào các hốc, ống trong cơ thể. Ví dụ, ung thư dạ dày sau khi xâm lấn qua thành dạ dày, các tế bào có thể bong ra, rơi vào ổ bụng gây ra di căn ở buồng trứng.
Và trên thực tế là ung thư cũng có thể di căn do kỹ thuật mổ không đúng. Một con dao mổ cắt ngang qua khối u, dính đầy tế bào ung thư nếu để chạm vào các mô lành sẽ cấy tế bào vào các mô đó.
Hậu quả đối với cơ thể
Tại vị trí nguyên phát, nếu không điều trị ngăn chặn kịp thời, khối u phát sẽ làm phá hủy mô lành xung quanh, làm hỏng các chức năng và gây đau. Điều đáng nói là ung thư rất hay di căn vào các bộ phận quan trọng trong cơ thể.
Các tế bào ung thư sinh ra độc tố và các nội tiết không cần thiết gây rối loạn chuyển hóa làm cơ thể mệt mỏi, chán ăn. Ung thư cũng gây trặc hệ thống miễn dịch, khả năng chống miễn dịch giảm. Ung thư gây mất cân bằng dinh dưỡng cho các tế bào ung thư và tranh chấp các chất dinh dưỡng với các tế bào lành làm cơ thể suy mòn và cuối cùng dẫn đến tử vong.
Hoàn toàn có thể phòng tránh
Lời khuyên của các chuyên gia chuyên ngành ung thư là cần phải thường xuyên sử dụng đầy đủ các phương tiện bảo hộ lao động khi tiếp xúc với môi trường làm việc có các chất độc hại nhiễm một số loại virus, vi khuẩn, ký sinh trùng và các tia bức xạ độc hại,
Điều cần thiết không kém để phòng chống bệnh ung thư là từ bỏ thói quen xấu như hút thuốc lạm dụng bia rượu và luyện tập thể dục thể thao. Cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý. Không nên sử dụng quá nhiều chất đạm, béo, ngọt, trong bữa ăn hàng ngày mà thay vào đó là các loại rau, củ, các sản phẩm chế biến từ đậu tương là món ăn rất tốt cho cơ thể giúp cơ thể phòng tránh các bệnh ung thư.