Chính phủ Nhật Bản tiến hành nhiều biện pháp chống động đất như ban hành quy định xây dựng, cải tạo nhà cũ, lưu trữ nhu yếu phẩm nhằm sẵn sàng đối phó thảm họa thiên tai.
Takashi Hosoda đang ở trong một tòa nhà chọc trời ở Tokyo khi trận động đất 9 độ xảy ra vào ngày 11/3/2011, nhưng kiến trúc sư kỳ cựu này không quá lo ngại bởi những tòa nhà cao tầng hiện đại tại Nhật Bản được thiết kế để bảo vệ cư dân. Một thế kỷ sau khi Tokyo bị tàn phá bởi Đại động đất Kanto năm 1923, thủ đô Nhật Bản ngày nay không giống chút nào thành phố từng bị san bằng bởi rung chấn 7,9 độ khiến 105.000 người thiệt mạng nữa. Thành phố chủ yếu là nhà gỗ thấp bị phá hủy lần hai trong đợt ném bom của Mỹ vào Thế chiến II được thay thế bằng siêu đô thị, nơi bê tông cốt thép lên ngôi, theo AFP.
Quy định xây dựng chống động đất của Nhật Bản thuộc hàng nghiêm ngặt nhất thế giới. (Ảnh: Richard A. Brooks)
Thảm họa ngày 1/9/1923 đánh dấu "bình minh của những công trình thiết kế chống địa chấn tại Nhật Bản", theo Yoshiaki Nakano, chuyên gia kỹ thuật động đất ở Viện nghiên cứu khoa học Trái đất và phục hồi sau thiên tai (NIED). Một năm sau, Nhật Bản ban hành quy định xây dựng chống động đất. Những tiêu chuẩn này thường xuyên được mở rộng từ sau đó, dựa trên bài học rút ra từ các trận địa chấn lớn khác trên quần đảo, chiếm khoảng 10% số trận động đất trên thế giới.
Quy định xây dựng chống động đất của Nhật Bản thuộc hàng nghiêm ngặt nhất thế giới. "Về cơ bản, nhà cao tầng ở Nhật Bản cần độ bền tương đối cao hơn bất kỳ nơi nào khác, cho thấy tầm quan trọng của việc theo dõi chặt chẽ quá trình tuân thủ luật. Hệ thống giám sát kiểm tra thiết kế và thi công tại chỗ là một yếu tố chủ chốt nhằm đảm bảo chất lượng công trình và hiệu suất của tòa nhà trong động đất", Nakano nói.
Trận động đất năm 2011 dấy lên sóng thần mạnh dọc vùng ven biển đông bắc nhưng thiệt hại khá hạn chế ở Tokyo. Những tòa nhà cao tầng chao đảo trong vài phút nhưng không bị đổ. Các công trình gia cố cơ bản ban đầu được chỉnh sửa với nhiều biện pháp an toàn phức tạp thường gặp ở nhà chọc trời hiện đại. Lớp đệm cao su mềm được lắp đặt bên dưới nền móng để cách ly chúng với rung động nền đất. Bộ giảm chấn nằm rải rác khắp sàn nhà. Một số tòa có quả lắc nặng vài trăm tấn trên đỉnh, làm đối trọng với chuyển động của tòa nhà trong động đất.
Được xây vào năm 2014 và cao 247m, tháp Toranomon Hills Mori trang bị những hệ thống chống rung động địa chấn như vậy, bao gồm 516 bộ giảm chấn bằng dầu, mỗi bộ bao gồm một xylanh dày, dài 1,7 m. Thiết bị này sẽ chuyển động lên xuống nhiều lần trong trường hợp động đất. Sau đó, nó ấm dần lên, có nghĩa năng lượng của động đất đã chuyển hóa thành dạng nhiệt và được giải phóng, Kai Toyama, quản lý kỹ thuật công trình ở công ty bất động sản Mori Building giải thích trên AFP. Kết quả là rung động của cả tòa nhà có thể được kiểm soát.
Sau trận động đất ở Kobe năm 1995 khiến hơn 6.000 người thiệt mạng, chính phủ Nhật Bản cũng chú trọng tăng cường tiêu chuẩn chống động đất đối với nhà gỗ mới và nâng cấp các tòa nhà cũ từ trước năm 1981. Đại động đất Kanto năm 1923 không chỉ là "hồi chuông thức tỉnh" đối với các kỹ sư mà cả với người dân. Từ năm 1960, Nhật Bản chọn ngày 1/9 làm Ngày phòng chống thiên tai toàn quốc. Mỗi năm vào ngày đó, vô số học sinh, nhân viên văn phòng và cán bộ dân sự, bao gồm toàn bộ chính phủ, sẽ tiến hành diễn tập mô phỏng để chuẩn bị cho động đất lớn.
Tại Nhật Bản, nhiều người dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương lưu trữ nhu yếu phẩm trong nhà kho. Tính đến ngày 1/4/2023, chính quyền địa phương ở Tokyo đã lưu trữ 9,5 triệu đồ ăn liền (như mỳ gói và bánh quy) ở 400 nhà kho. Những biện pháp đề phòng này càng được tăng cường sau khi trận động đất năm 2011 gây tắc nghẽn giao thông nghiêm trọng ở Tokyo và giao thông công cộng đình trệ, ngăn cản hàng triệu người dân trở về nhà, theo Hosoda, hiện nay là giám đốc quản lý thiên tai ở Mori Building.
Bất chấp tất cả nỗ lực trên, một số chuyên gia cho rằng Tokyo vẫn dễ bị ảnh hưởng bởi động đất và lũ lụt. Các quận phía đông thủ đô được xây trên nền đất kém ổn định và dễ ngập, đồng thời tập trung nhiều ngôi nhà gỗ cũ. Mật độ nhà chọc trời và khu dân cư dày đặc trên nhiều đảo nhân tạo cũng làm tăng nguy cơ bị cô lập trong thiên tai. Theo chuyên gia, có 70% khả năng một trận động đất lớn sẽ diễn ra ở Tokyo trong vòng 30 năm tới.