Người Trung Quốc quan niệm một người trải qua cái chết thảm khốc, không được mai táng, chôn một thời gian dài mà không thối rữa có thể sẽ biến thành cương thi, quay trở lại ám ảnh người sống.
Theo Ancient Origins, cương thi (jiang shi) là xác chết biết đi trong truyền thuyết dân gian Trung Quốc, xuất hiện nhiều trên phim ảnh, tương tự như ma cà rồng hay zombie ở phương Tây. Cương thi thường được mô tả mặc trang phục của quan chức đời nhà Thanh, với cánh tay luôn duỗi thẳng về phía trước do bị tê cứng và nhảy lò cò thay vì đi bộ.
Dù hầu hết cương thi có trang phục, điệu bộ cơ thể và kiểu chuyển động giống nhau, nhiều biến thể vẫn tồn tại. Ví dụ, một số cương thi trông giống người bình thường, số khác phân hủy nhiều hơn do đã chết từ lâu, có hàm răng sắc nhọn, móng tay dài, phát quang ánh sáng màu xanh lá cây. Cương thi khỏe hơn người bình thường, thậm chí có các kỹ năng bay và biến đổi thành sói.
Nhân vật cương thi trong các bộ phim Trung Quốc.
Theo những câu chuyện huyền thoại, cương thi được tạo ra từ xác chết theo nhiều cách khác nhau, chẳng hạn như khi một người trải qua cái chết thảm khốc (tự tử, treo cổ, chết đuối) khiến linh hồn không thể rời khỏi cơ thể. Người chết không được mai táng, bị sét đánh hoặc bị một con vật (mèo) nhảy qua cũng sẽ biến thành cương thi và quay trở lại ám ảnh người sống.
Câu chuyện về cương thi có thể xuất phát từ thực tế. Trong triều đại nhà Thanh, thi thể nhiều công nhân Trung Quốc chết xa nhà được hoàn trả về quê hương của họ. Một số người chuyên làm công việc này được mệnh danh là "người điều khiển xác chết".
Vào ban đêm, hai người đàn ông khiêng trên vai chiếc quan tài bằng các cọc tre. Trong lúc di chuyển cọc tre cong xuống, nhìn từ xa trông giống người chết đang bật dậy. Đó là nguyên nhân tạo ra những tin đồn về xác chết sống lại.
Ban đầu, nhiều người cho rằng thầy đồng gọi hồn có thể làm sống lại người chết. Dưới sự giám sát của họ, thi thể có khả năng nhảy về nhà. Điều này được thực hiện vào ban đêm để giảm thiểu sự phân hủy của xác chết, cũng như tránh giáp mặt người sống. Thêm vào đó, một vị thầy cúng luôn cầm chuông dẫn đầu đám rước, cảnh báo người dân không được tiến lại gần.
Cương thi thường xuất hiện vào lúc trời tối, khuya hay đêm trăng tròn.
Theo truyền thuyết, ban ngày thì cương thi nằm trong quan tài hoặc ẩn nấp tại những nơi tối tăm như hang động vì các cương thi loại vô ý thức không chịu nổi ánh nắng mặt trời, trừ khi đó là cương thi có ý thức hoặc cương thi quỷ. Cương thi thường xuất hiện vào lúc trời tối, khuya hay đêm trăng tròn, đi lại lang thang với hai cánh tay duỗi thẳng về phía trước vì khi đó âm thịnh dương suy và ánh trăng sẽ giúp cương thi trở nên mạnh hơn nữa. Nó giết chết mọi sinh vật sống để hấp thụ khí (cái cốt lõi tạo nên sự sống).
Lý giải về hiện tượng này, học giả Kỷ Hiểu Lam đời nhà Thanh đã viết trong cuốn sách Duyệt vi thảo đường bút ký của mình rằng các nguyên nhân một xác chết hồi sinh có thể xếp vào hai nhóm: Một là những người mới chết trở về với cõi dương; hai là những xác chết lâu ngày không phân hủy.
Có thể do thành phần hóa học trong đất của bãi tha ma không phù hợp cho các sinh vật sống, vì thế không có vi khuẩn để giúp phân hủy xác chết. Tóc và móng của tử thi vẫn tiếp tục phát triển cho thấy không có dấu hiệu rõ ràng của quá trình phân hủy. Theo thời gian, nếu không được xử lý, xác chết sẽ hóa thành một cương thi. Hoặc một người bị một cương thi làm bị thương và bị nhiễm "chất độc cương thi", dần dần theo thời gian thay đổi thành một cương thi…
Cương thi hay đi lại lang thang với hai cánh tay duỗi thẳng về phía trước.
Còn theo học giả Viên Mai đời nhà Thanh trong cuốn sách Tử bất ngữ của mình đã viết rằng "Hồn của một người vốn dĩ tốt nhưng phách của họ là ác, hồn thì khôn ngoan nhưng phách thì dốt nát". Phần hồn rời khỏi xác thịt sau khi chết nhưng phách vẫn còn lại và giành quyền kiểm soát thân thể, khi đó người chết sẽ trở thành cương thi.
Ngoài ra theo quan điểm của dân gian thì người do chết oan hoặc không được chôn cất, kể cả sau khi đám tang đã được cử hành. Xác chết sẽ hồi sinh sau khi bị sét đánh hoặc bị một con mèo nhảy qua quan tài hay nếu người chết mang theo oán hận thì oán khí sẽ tích tụ tại cổ họng, không có cách nào tiêu tán, vì thế mà biến thành cương thi.
Tương truyền thuở trời đất còn hỗn mang, có bốn cương thi được coi là thủy tổ, tên gọi Thiên địa cương tổ, trong đó, Hạn Bạt là nhân vật được biết đến nhiều nhất. Ba cương thi thủy tổ còn là Doanh Câu, Hậu Khanh và Tướng Thần.