Từ hàng trăm hiện vật đá và thiên thạch tại thị xã An Khê (Gia Lai), các nhà khảo cổ của Việt Nam và Nga đánh giá chúng có niên đại trên dưới một triệu năm. Đây là mốc mở đầu về sự xuất hiện của con người trên lãnh thổ Việt Nam.
Sáng 11/4, TS Nguyễn Gia Đối, Phó viện trưởng Viện Khảo cổ, cho biết năm 2014 cán bộ Viện Khảo cổ đã phát hiện 5 di tích thời đại đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Năm 2015, các nhà khảo cổ đã khai quật bước đầu và tháng 3/2016 khai quật mở rộng với sự giúp đỡ của Viện Khảo cổ học - Dân tộc học Novosibirsk (Liên bang Nga).
Tại các hố khai quật di tích Gò Đá (phường An Bình, thị xã An Khê), các nhà khoa học tìm thấy 58 hiện vật đá, gồm công cụ mũi nhọn, công cụ chặt kiểu chopper, nạo, hòn ghè, mảnh tước... Hầu hết được làm từ đá quartz; nạo làm từ mảnh tước nhỏ. Trong hố khai quật này còn tìm thấy 21 mảnh thiên thạch.
Cụm di tích Rộc Tưng (xã Xuân An, thị xã An Khê), đoàn nghiên cứu đã khai quật 2 điểm là Rộc Tưng 1 diện tích 48m2 và Rộc Tưng 4 diện tích 20m2. Tầng văn hóa di tích tại hai điểm dày trung bình 30-35cm, được bảo tồn khá nguyên vẹn.
Các hiện vật khảo cố mới được phát hiện. (Ảnh: Đ.Loan).
Tại hố khai quật Rộc Tưng 1, các nhà khoa học tìm thấy 46 hiện vật gồm công cụ ghè, mũi nhọn, nạo cắt, chặt thô, mảnh tước, mảnh cuội... và 102 mảnh thiên thạch. Ở Rộc Tưng 4 thu được 77 hiện vật đá tương tự và 25 mảnh thiên thạch nằm trong lớp chứa công cụ đá.
Đặc biệt, tại khu di tích Rộc Tưng 1 có hiện tượng tập trung cao các mảnh đá quartz và tảng cuội sông, trong đó có công cụ lao động và mảnh thiên thạch. Vì thế có khả năng đây là kiến trúc mặt bằng nơi cư trú của người nguyên thủy đã được tôn nền để chống lầy lội vào mùa mưa.
Giá trị nhất trong bộ sưu tập là các công cụ ghè hai mặt và những rìu tay được gia công với trình độ kỹ thuật và thẩm mỹ cao mang đặc trưng của rìu tay giai đoạn tối cổ của nhân loại.
TS Nguyễn Gia Đối cho biết, theo đánh giá bước đầu của nhà khoa học trong và ngoài nước, các di tích thể hiện là nơi cư trú và nơi chế tác công cụ đá của người nguyên thủy. Những công cụ đá do con người chế tác và sử dụng có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định niên đại của di tích. Tuy nhiên, hiện chưa tìm thấy di cốt người và động thực vật.
Các mảnh thiên thạch được phát hiện. (Ảnh: Đ.Loan).
Về niên đại của khu di tích An Khê, các nhà khảo cổ học đánh giá khu vực này nằm trên thềm cổ nhất của sông Ba, cách đây trên dưới một triệu năm. Hơn 20 mẫu thiên thạch ở vùng An Khê được phân tích tại Liên bang Nga cho thấy có niên đại khoảng 770.000 năm. Như vậy, tuổi của chế phẩm bằng đá do con người làm ra ở An Khê ít nhất tương đương hoặc cổ hơn. Niên đại này tương đương giai đoạn người vượn đứng thẳng và là một trong những tổ tiên của người hiện đại trên thế giới.
Đoàn khảo cổ cho rằng các phát hiện di tích sơ kỳ đá cũ ở An Khê là bằng chứng cho thấy thượng lưu sông Ba, vùng An Khê, là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây trên dưới 800.000 năm. Đây được xem là mốc mở đầu về sự xuất hiện của con người trên lãnh thổ Việt Nam.
Theo giáo sư Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, các di tích khảo cổ học thời đá cũ được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu cho thấy người thời đồ đá sống ở nhiều nơi, song các di tích ở An Khê và mảnh thiên thạch niên đại 700.000-800.000 năm sẽ thuyết phục các nhà khoa học quốc tế rằng di tích ở Việt Nam còn cổ hơn ở một số di tích thế giới đã khai quật.
Trước một số ý kiến chưa có cơ sở xác định niên đại gần một triệu năm, ông Nguyễn Xuân Thắng cho rằng, đây là các đánh giá ban đầu của đoàn khảo cổ và chuyên gia Nga về một số hiện vật được giám định tại Nga. Thời gian tới, Viện Hàn lâm khoa học xã hội sẽ kết hợp với tỉnh Gia Lai tiếp tục khảo cổ và lấy ý kiến các chuyên gia địa chất, lịch sử.