Con sư tử hang động non tên Sparta trông như đang ngủ sau hàng nghìn năm nằm dưới lớp đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia.
Bộ lông màu vàng của con sư tử cái non dính bùn nhưng không bị hư hại. Dù hàm răng, lớp da, mô mềm và cơ quan nội tạng của nó đã trở thành xác ướp, tất cả đều nguyên vẹn. Khoảng 28.000 năm sau khi con vật nhắm mắt lần cuối cùng, hàm răng của nó vẫn đủ sắc nhọn để đâm vào tay một trong các nhà khoa học nghiên cứu mẫu vật bảo quản dưới lớp đất đóng băng vĩnh cửu này.
Sparta là một trong hai con sư tử hang động non, loài mèo lớn đã tuyệt chủng từng sinh sống rộng khắp Bắc bán cầu, được phát hiện năm 2017 và 2018 bởi những thợ săn ngà voi ma mút bên bờ sông Semyuelyakh ở vùng Viễn Đông của Nga.
Xác ướp nguyên vẹn của sư tử non Sparta. (Ảnh: Love Dalen).
Tầm quan trọng của sinh vật tiền sử
Những sinh vật tiền sử được bảo quản trong lớp băng vĩnh cửu không chỉ là chứng nhân của quá khứ mà còn cung cấp những thông tin vô cùng quý báu cho khoa học hiện đại. Chúng cho phép các nhà nghiên cứu tìm hiểu về điều kiện sống, thói quen sinh hoạt và tiến hóa của các loài trong quá khứ. Qua đó, chúng ta có thể suy đoán về cách mà các sinh vật tiền sử đã thích nghi và tồn tại trong môi trường khắc nghiệt.
Việc nghiên cứu DNA từ các mẫu vật tiền sử như Sparta giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về quá trình tiến hóa sinh học. Điều này không chỉ giúp mở rộng kiến thức về lịch sử tự nhiên mà còn cung cấp thông tin hữu ích cho việc nghiên cứu và dự đoán sự thay đổi môi trường trong tương lai. Những hiểu biết này có thể được ứng dụng để phát triển các chiến lược bảo tồn và quản lý môi trường hiệu quả hơn.
Ban đầu, các nhà nghiên cứu cho rằng hai con sư tử là chị em bởi chúng nằm cách nhau chỉ 15m. Tuy nhiên, nghiên cứu mới hé lộ chúng có niên đại cách nhau 15.000 năm. Theo kết quả xác định niên đại bằng đồng vị carbon, con sư tử thứ hai tên Boris đã 43.448 năm tuổi. "Sparta có thể là động vật kỷ Băng Hà được bảo quản tốt nhất, hầu như chưa bị phá hủy ngoại trừ bộ lông hơi rối. Nó thậm chí còn nguyên ria mép. Boris bị hư tổn nhiều hơn một chút, nhưng vẫn trong tình trạng tốt", Love Dalen, giáo sư di truyền tiến hóa ở Trung tâm Cổ di truyền học tại Stockholm, Thụy Điển, tác giả nghiên cứu mới, cho biết.
Cả hai con sư tử chỉ 1 - 2 tháng tuổi khi chết. Các chuyên gia chưa rõ chúng chết như thế nào, nhưng Dalen và những cộng sự đến từ Nga và Nhật Bản cho biết không có dấu hiệu cho thấy chúng bị động vật săn mồi giết. Hình ảnh chụp cắt lớp vi tính cho thấy tổn thương hộp sọ, trật xương sườn và nhiều biến dạng khác ở bộ xương của chúng. Dựa theo tình trạng bảo quản, hai con sư tử bị chôn vùi rất nhanh. Vì vậy, có thể chúng chết trong vị lở đất, hoặc rơi xuống vết nứt ở lớp đất đóng băng vĩnh cửu. Loại đất này thường hình thành vết nứt lớn do tan chảy và đóng băng theo mùa.
Trong suốt kỷ Băng Hà cuối cùng, Siberia không trơ trọi như ngày nay. Voi ma mút, chó sói vùng lãnh nguyên, tê giác lông xoăn, bò rừng bison và linh dương saiga sống lang thang cùng với sư tử hang động, loài họ hàng lớn hơn của sư tử châu Á còn tồn tại hiện nay. Các nhà nghiên cứu chưa rõ sư tử hang động làm thế nào để sinh tồn trong môi trường khắc nghiệt với điều kiện gió mạnh và mùa đông lạnh lẽo tối tăm. Nghiên cứu công bố trên tạp chí Quaternary phát hiện bộ lông của sư tử hang động có cấu tạo tương tự nhưng không giống hệt sư tử châu Á. Lớp lông dày và dài cho phép chúng thích nghi với khí hậu lạnh.
Nhóm nghiên cứu cần phải kiểm tra bệnh truyền nhiễm như bệnh than trên xác sư tử hang động đông cứng trước khi xem xét chi tiết, dù Dalen cho rằng chúng ít có khả năng mang mầm bệnh cổ đại. Giới tính của đôi sư tử non được xác nhận thông qua chụp cắt lớp vi tính và di truyền học. Bước tiếp theo là giải trình tự AND của Sparta để tìm hiểu lịch sử tiến hóa của sư tử hang động, số lượng quần thể và đặc điểm di truyền độc đáo.
Các nhà khoa học cần có kế hoạch khảo sát và bảo tồn những mẫu vật này.
Mối nguy từ các loại virus cổ xưa
Một vấn đề nghiêm trọng khác là sự giải phóng các loại virus cổ xưa khi lớp băng vĩnh cửu tan chảy. Các loại virus này đã bị chôn vùi trong băng suốt hàng nghìn năm, và con người chưa có đủ khả năng nhận biết và kiểm soát chúng. Nếu những loại virus này được giải phóng vào môi trường và xâm nhập vào cộng đồng người, chúng có thể gây ra những dịch bệnh mới mà chúng ta chưa có khả năng chống lại.
Những loại virus cổ xưa này có thể không chỉ là mối đe dọa đối với con người mà còn đối với các loài động vật và thực vật hiện đại. Chúng ta đã chứng kiến sức mạnh tàn phá của các đại dịch trong lịch sử, và việc phải đối mặt với những loại virus mà chúng ta chưa từng biết đến có thể là một thách thức vô cùng lớn.
Để đối phó với những thách thức này, cần có những biện pháp khẩn cấp và toàn diện nhằm giảm thiểu tác động của sự biến đổi khí hậu. Giảm lượng khí thải nhà kính là một trong những bước quan trọng nhất để ngăn chặn sự tan chảy của lớp băng vĩnh cửu. Các chính phủ và tổ chức quốc tế cần hợp tác để phát triển các công nghệ và chính sách bảo vệ môi trường hiệu quả hơn.
Ngoài ra, việc nghiên cứu và theo dõi các sinh vật tiền sử được bảo quản trong băng vĩnh cửu cần được ưu tiên. Các nhà khoa học cần có kế hoạch khảo sát và bảo tồn những mẫu vật này trước khi chúng bị tan chảy hoàn toàn. Điều này không chỉ giúp bảo vệ di sản sinh học quý giá mà còn cung cấp thông tin quan trọng cho việc nghiên cứu khoa học và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Sự phát hiện thi thể của con sư tử con Sparta trong lớp băng vĩnh cửu là một minh chứng rõ ràng về khả năng bảo quản đáng kinh ngạc của lớp băng này. Tuy nhiên, sự tan chảy của băng vĩnh cửu do biến đổi khí hậu đặt ra nhiều thách thức và nguy cơ tiềm tàng. Để bảo vệ hành tinh của chúng ta và duy trì di sản sinh học quý báu, cần có những hành động cụ thể và quyết liệt từ cộng đồng quốc tế nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và bảo tồn môi trường sống tự nhiên.
Chỉ khi chúng ta nhận thức rõ ràng và hành động kịp thời, chúng ta mới có thể bảo vệ hành tinh của mình và đảm bảo rằng những câu chuyện của Sparta và các sinh vật tiền sử khác sẽ không chỉ là những cảnh báo của quá khứ, mà còn là động lực để chúng ta xây dựng một tương lai bền vững hơn.