Sau 3 lần khai quật (2004-2005-2006), mới đây Viện khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện thêm nhiều chi tiết mới về Tử Cấm Thành (thành Hoàng đế) dưới triều đại Tây Sơn ở xã Nhơn Hậu, huyện An Nhơn, Bình Định.
Đây là nơi đặt đại bản doanh của nghĩa quân Tây Sơn trong buổi đầu khởi nghiệp; là nơi hoạch định các kế hoạch, điểm xuất phát của nghĩa quân Tây Sơn vào Nam ra Bắc đập tan chúa Nguyễn, tiêu diệt chúa Trịnh, thống nhất đất nước. Di tích này sau đó bị nhà Nguyễn (Nguyễn Ánh) hủy diệt.
| (Ảnh: Tuổi trẻ, VNE) |
Bên trong Tử Cấm Thành là thành nội được xây dựng kiên cố và vững chắc, tạo nên một hệ thống vành đai 3 lớp để bảo vệ trung tâm này. Tử Cấm Thành có mặt bằng hình chữ nhật, hướng bắc - nam, kích thước 312x126 m và cửa chính mở ra hướng Nam.
Về cấu trúc, tường ngoài được xây hai mặt đá ong, ở giữa là lớp đất đầm chặt. Giữa thành có một trục kiến trúc chính được xây dựng thẳng trục bắc - nam gồm các công trình: Nam Môn - Cung Quyền Bổng - Lầu Bát giác - Chánh tẩm và Hậu cung... được chia thành hai phần đều nhau. Các kiến trúc nằm trên trục chính đạo có khoảng cách phân bố rất đồng đều, hai bên có những hạng mục phụ trợ khác (không thấy ghi chép trong tư liệu cũ) như hai thủy hồ hình trăng khuyết, phân bố đăng đối hai bên lầu Bát giác, hay thủy hồ hình lá đề.
So với công bố trước thì việc khai quật lần này không chỉ có duy nhất một cửa mở về hướng Nam, mà phát hiện có thêm ít nhất 3 cửa ở các phía Đông - Tây - Nam, trong đó cửa chính mở về phía Nam.
Ngoài ra, các nhà khảo cổ còn phát hiện thêm hệ thống cống thoát nước được xây dựng khá công phu và phân bố đều trong lòng thành theo một quy hoạch hoàn chỉnh. Nhiều hiện vật bằng gốm, sành sứ, đất nung có giá trị cùng gạch ngói cũng mới được phát hiện. Loại hình hiện vật, chất liệu và kỹ thuật chế tác cho thấy chúng tương đồng với nhau về mặt niên đại và có cùng niên đại với tòa thành.
Như vậy, theo kết quả nghiên cứu khai quật Tử Cấm Thành lần này, các nhà khoa học Viện khảo cổ học và tỉnh Bình Định đã có thêm kết luận: Các kiến trúc trong Tử Cấm Thành được xây dựng với sự tính toán chính xác, kỹ lưỡng, mặt bằng phân bố chặt chẽ và lấy tính đăng đối làm chủ đạo. Các kiến trúc chính đều được đặt trên một trục trung tâm của tòa thành và các kiến trúc phụ trợ phân bố đăng đối ở hai bên.
Quy mô kiến trúc Tử Cấm Thành tuy không lớn, diện tích và mặt bằng xây dựng hẹp nhưng vẫn thể hiện sự chặt chẽ trong việc quy hoạch và ẩn chứa trong đó diện mạo Kinh đô của một vương triều.