Trên các mạng xã hội như Facebook, Twitter và Reddit đang lan truyền một bức ảnh mô phỏng, ngụ ý virus corona có thể lan truyền xa hơn khoảng cách 2 mét khi bạn tập thể dục cùng người bệnh, cụ thể là khi bạn đi bộ, chạy hoặc đạp xe phía sau họ.
Bức ảnh này bắt nguồn từ một bài báo tiếng Hà Lan, và blog của một doanh nhân có tên Jurgen Thoelen trên trang Medium với tiêu đề: "Nghiên cứu của Bỉ và Hà Lan: Tại sao trong đại dịch Covid-19, bạn không nên đi bộ, chạy hoặc đạp xe phía sau một người khác".
Thoelen cho biết anh đã trích dẫn kết quả từ một "nghiên cứu" của Đại học KU Leuven và Đại học Công nghệ Eindhoven, chứng minh những người đi bộ, chạy bộ hoặc đạp xe có thể hít phải giọt bắn của người đi phía trước mình ngay cả khi đã giữ khoảng cách 1-2 mét.
Nhưng sự thật của "nghiên cứu" này là gì? Một số nhà khoa học cho biết đó không phải là một nghiên cứu khoa học, và việc một doanh nhân diễn giải "nghiên cứu" này cho công chúng đã khiến mọi người hiểu sai về nó.
Một doanh nhân đã hiểu sai nghiên cứu khoa học, cho rằng đi bộ, chạy xe cũng có thể bị lây giọt bắn của người mắc Covid-19.
Một mô phỏng đã bị hiểu sai
Các video mô phỏng được thực hiện bởi một nhóm 4 nhà khoa học đang công tác tại Đại học KU Leuven và Đại học Công nghệ Eindhoven, dẫn đầu bởi giáo sư Bert Blocken, một kỹ sư có chuyên môn về khí động lực học thể thao và không phải một bác sĩ, nhà nghiên cứu y sinh hay virus học.
"Khi bạn di chuyển, đi xe đạp hoặc đi bộ, bạn thực sự đang tạo ra một luồng khí phía sau thường được gọi là slipstream", tờ báo Hà Lan trích lời giáo sư Bert Blocken cho biết. "Thông thường trong thể thao, các vận động viên chạy bộ và đạp xe [phía sau] thường lợi dụng dòng slipstream của người phía trước để đi nhanh hơn".
Tuy nhiên, chính các dòng slipstream cũng sẽ phát tán những đám mây giọt bắn khi người phía trước thở, ho hoặc hắt hơi. Và người ở phía sau họ sẽ có nguy cơ hít phải chúng.
Để đánh giá tác động của các dòng slipstream đối với những người tập thể dục cùng nhau, giáo sư Bert Blocken đã chạy thử một mô phỏng trên máy tính. Và kết quả như bạn có thể thấy trong video dưới đây:
Đám mây giọt bắn trong kịch bản bạn đi bộ với tốc độ 4km/h.
Đám mây giọt bắn có thể được nhìn thấy rõ, chúng kéo dài về phía sau người đi bộ, ngay cả khi tốc độ chỉ là 4 km/h. Các giọt bắn lớn nhất (màu đỏ) khi người đi bộ hắt hơi hoặc ho. Nhưng trong hơi thở của họ cũng chứa các giọt bắn nhỏ.
Các chấm đỏ trên hình ảnh đại diện cho các giọt bắn lớn nhất. Giáo sư Bert Blocken cho biết khi chạy qua đám mây đó, chúng vẫn có thể rơi vào quần áo của bạn.
Dựa trên mô phỏng của mình, ông khuyến cáo nếu bạn chọn ra ngoài tập thể dục trong đại dịch Covid-19, hãy đi bộ cách người phía trước ít nhất 4 mét. Khoảng cách nên là 10 mét nếu bạn chạy bộ cùng họ, và 20 mét nếu bạn đi xe đạp.
Jurgen Thoelen đã chộp lấy ý này của ông để đưa vào bài viết trên Medium của mình. Từ đó, phiên bản tiếng Anh và bức ảnh đã lan truyền khắp các mạng xã hội Reddit, Twitter và Facebook. Và mọi người cảm thấy họ không nên ra ngoài tập thể dục nữa, bởi các khoảng cách mà giáo sư Bert Blocken khuyến cáo dường như bất khả thi trong các đô thị.
Tác giả của "nghiên cứu" đã lên tiếng đính chính
Khi thấy mô phỏng của mình lan truyền với những thông điệp sai lầm, giáo sư Bert Blocken đã phải xuất bản một "white paper" (có thể hiểu đơn giản là một bài đính chính thông tin dễ gây hiểu lầm trên truyền thông).
Trong bài đính chính, giáo sư Bert Blocken thừa nhận các khuyến cáo của ông chỉ dựa trên mô phỏng về khí động học. Bởi không phải là một nhà virus học, giáo sư Bert Blocken không chắc chắn bạn có nguy cơ nhiễm Covid-19 nếu không tuân thủ nguyên tắc này hay không.
Mô phỏng của ông còn thiếu một số biến số, chẳng hạn như tốc độ bay hơi của giọt bắn dưới điều kiện nhiệt độ, độ ẩm ngoài trời, khả năng virus bị giết chết dưới ánh nắng hoặc tải lượng của chúng trong các giọt bắn của người bệnh Covid-19 khi họ đi tập thể dục. Thường những người bệnh còn có thể đi tập thể dục, nghĩa là họ không có triệu chứng và triệu chứng nhẹ.
Thậm chí, giáo sư Bert Blocken chưa xuất bản bất kỳ một kết quả khoa học nào từ mô phỏng của ông. Vì vậy, nó không phải là một bằng chứng để khuyến cáo mọi người không nên ra ngoài tập thể dục trong đại dịch Covid-19.
"Hầu hết mọi người hiểu thông điệp theo hướng tích cực, nhưng đã có hai quan niệm sai lầm. Một quan niệm sai lầm là chúng tôi đưa ra tuyên bố về virus học. Chúng tôi chỉ kiểm tra mối liên hệ giữa khoảng cách với sự tiếp xúc của các giọt bắn.
Đó là khí động học: Các giọt bắn sẽ hoạt động trong luồng không khí như thế nào? Tôi đã không đưa ra bất kỳ tuyên bố nào về tỷ lệ lây nhiễm sẽ cao hơn hoặc thấp hơn", giáo sư Bert Blocken nói với tờ Independent.
"Một số người đã nói rằng tôi có ý khuyên họ không nên ra ngoài, chạy bộ hoặc đạp xe, điều này trái ngược với ý định của tôi. Bản thân tôi là một tay đua xe đạp kỳ cựu. Mọi người nên ra ngoài, nhưng họ nên cẩn thận. Nếu bạn di chuyển quá gần người khác, hãy tránh xa luồng slipstream của họ".
Giáo sư Bert Blocken, một kỹ sư có chuyên môn về khí động lực học thể thao và không phải một bác sĩ, nhà nghiên cứu y sinh hay virus học.
Giáo sư Bert Blocken thừa nhận rằng mình đã cố tình đảo ngược quy trình công bố khoa học. Ông đã nói chuyện với một phóng viên của tờ báo Hà Lan, trước khi nghiên cứu của mình được gửi bình duyệt, thậm chí đăng tải trên một tạp chí trước xuất bản, cho phép các nhà khoa học khác phản biện nó.
Quy trình đáng lẽ ra phải được thực hiện ngược lại.
Một số chỉ trích từ các nhà khoa học khác
William Hanage, một nhà dịch tễ học tại Trung tâm Động lực học truyền nhiễm của Harvard cho biết bởi giáo sư Bert Blocken đã đảo ngược quy trình công bố nghiên cứu khoa học, nó đã tạo ra một hiệu ứng độc hại cho xã hội.
Điều đó thậm chí đã khiến Hanage "sôi máu lên". Các nhà nghiên cứu dịch tễ và virus học hiện cho thấy virus corona có độ lây nhiễm thấp hơn khi ở ngoài trời. Các giọt bắn của người bệnh mang virus, nhưng nó không có nghĩa là bất cứ ai tiếp xúc với một giọt bắn cũng sẽ đều bị lây bệnh.
Sự truyền nhiễm Covid-19 phụ thuộc vào một loạt các yếu tố; các nhà khoa học tin rằng một trong những yếu tố quan trọng trong số này là tải lượng virus, một thước đo xem có bao nhiêu hạt virus trong mỗi giọt bắn.
"Về mặt dịch tễ học, vị trí của các giọt bắn có ý nghĩa ít hơn nhiều so với tải lượng virus được truyền qua con đường này", Hanage nói. "Lời khuyên về giữ khoảng cách vật lý thực sự chỉ giúp làm GIẢM nguy cơ lây truyền thay vì loại bỏ nó hoàn toàn".
William Hanage, phó giáo sư dịch tễ học tại Trung tâm Động lực học truyền nhiễm của Harvard cho biết "nghiên cứu" của giáo sư Bert Blocken là một thông tin độc hại.
Hanage cho biết rằng các nghiên cứu như của giáo sư Bert Blocken "không thực sự hữu ích trên góc nhìn của các nhà dịch tễ học". Nhưng nó lại đang được lan truyền mạnh trên các phương tiện truyền thông, và mọi người đều hiểu sai về nó, Hanage đã phải gác lại nghiên cứu dịch tễ của mình để cảnh báo về "nghiên cứu" này.
Suy cho cùng, các thông tin khoa học trong đại dịch Covid-19 luôn cần phải được kiểm chứng bởi các chuyên gia, nhà nghiên cứu virus học và dịch tễ, thay vì các doanh nhân hay một nhà nghiên cứu trong lĩnh vực khác. Nếu không, chúng rất dễ bị diễn giải nhầm.