Nếu bạn đã từng thử bắt một con thằn lằn, bạn sẽ thấy đó là một công việc khó khăn bởi loài vật này có hệ thống tự cắt khẩn cấp để lẩn trốn. Đơn giản là chúng tự ngắt phần đuôi của mình để đánh lạc hướng kẻ săn mồi trong khi chúng chạy trốn. Theo Gary Gillis thuộc trường Mount Hokyoke, Hoa Kỳ, khoảng 50% cá thể thằn lằn có khả năng đánh đổi một phần đuôi của bản thân để có thể trốn thoát.
Điều này khiến Gillis băn khoăn tự hỏi sự mất mát này có ảnh hưởng gì đến khả năng hoạt động và sự sống sót của thằn lằn hay không. Đặc biệt là những con thằn lằn cư ngụ trên cây làm thế nào để đối phó với sự mất mát này. Cộng tác với sinh viên thuộc đại học Lauren Bonvini, Gillis nghiên cứu hoạt động nhảy của những con thằn lằn để quan sát khả năng thích nghi của chúng khi không có đuôi.
Dựng nên khu vực nhảy bằng hộp và giấy báo, hai nhà nghiên cứu nhẹ nhàng khuyến khích con thằn lằn Anolis carolinensis nhảy từ bệ cao 11cm trong khi họ quay lại cảnh tượng này. Những con thằn lằn thực hiện động tác này khá tốt, chúng nhảy bằng cách đẩy mạnh chân sau và đáp xuống một cách nhẹ nhàng. Khoảng cách đo được nằm trong khoảng 14,9 đến 29,9 cm.
| Khi thằn lằn tự ngắt đuôi để thoát khỏi kẻ săn mồi, tốc độ và sự nhanh nhạy của nó bị giảm sút. (Ảnh: Cao đằng Mount Holyoke). |
Tuy nhiên những con vật này thực hiện hoạt động nhảy như thế nào khi không có đuôi. Bonvini kích thích những con thằn lằn tự ngắt đuôi bằng cách nắm chúng, giống như hành động của kẻ săn mồi, rồi tác động khiến những con bò sát không đuôi này nhảy. Trong khi đó, Gillis ghi lại mọi thứ trên máy quay. Ngay khi con thằn lằn đầu tiên nhảy, Gillis đã nhận thấy có điều gì đó khác biệt. Ông cho biết: “Nó trông rất kỳ lạ, con vật đột nhiên trở nên không rõ nét khi chúng nhảy. Tôi gọi Lauren lại và nói “ông sẽ không thể tin được điều này”. Tua chậm lại cú nhảy của con vật, hai người thấy rằng con vật bị ngã về phía sau và phần cơ thể còn lại quật theo nhiều hướng. Quan sát những con thằn lằn không đuôi khác, có thêm 3 con lộn ngược ra đằng sau, mặc dù 2 con khác dường như có thể kiểm soát được chuyển động của mình.
Cộng tác với Duncan Irschick để phân tích những cú nhảy của thằn lằn, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng khi những con thằn lằn nhảy lên, mọi thứ vẫn giống hệt như trước khi chúng mất đuôi. Mọi việc bắt đầu chệch hướng khi chúng kết thúc giai đoạn nhảy. Những con thằn lằn bắt đầu lộn ngược ra sau hơn 30 độ, một số lộn ngược quá xa khiến chúng tiếp đất bằng lưng. Nhóm nghiên cứu cũng nhận thấy rằng khi những con vật nhảy lên, chúng nâng phần cuối của đuôi lên, trong khi phần còn lại kéo lê trên mặt đất như là để cố gắng giữ thăng bằng.
Gillis nhận định: “Nếu nhảy và tiếp đất có vai trò quan trọng đối với thằn lằn, chúng thực sự bị tổn hại nặng nề. Việc đáp xuống một cành cây là hoàn toàn không thể khi chúng bị lộn ngược về phía sau. Để trốn thoát kẻ thù, thằn lằn phải trả một cái giá đắt”.
Vậy làm thế nào loài vật này sử dụng đuôi để đảm bảo việc tiếp đất an toàn? Gillis không chắc chắn liệu có phải những con thằn lằn hướng đuôi xuống khi nhảy để tránh bị lộn vòng, hoặc việc kéo lê đuôi trên mặt đất giúp cho việc tiếp đất ổn định. Ông cũng muốn tìm hiểu thêm về việc làm thế nào loài vật này điều chỉnh để sống mà không có đuôi, và sau khi đuôi đã mọc trở lại.
Tham khảo:
Gillis, G.B., Bonvini, L.A. and Irschick, D.J. Losing stability: tail loss and jumping in the arboreal lizard Anolis carolinensis. Journal of Experimental Biology, 2009; 212 (5): 604 DOI: 10.1242/jeb.024349