Nguy cơ bệnh dịch với con người ở thế kỷ 21

Không chỉ những bệnh mới như dịch cúm, hội chứng hô hấp cấp tính - SARS, các chuyên gia y tế thế giới còn lo ngại vì sự quay trở lại của nhiều căn bệnh cũ như sốt rét, tiêu chảy và lao.

Nguyên nhân chính là do hàng không phát triển và thị trường hóa toàn cầu đối với động vật sống đã tạo điều kiện cho virus lây lan khắp các châu lục chỉ trong vòng vài tháng. Những căn bệnh chết người đang xuất hiện nhanh hơn bao giờ hết trên toàn thế giới, Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization - WHO) cảnh báo.

Trong báo cáo mới đây hồi cuối tháng 8 vừa qua mang tên "Một tương lai an toàn hơn", các chuyên gia của WHO chỉ ra những nguy cơ lớn nhất đối với sức khỏe con người trong thế kỷ 21.

Những căn bệnh mới

Hàng không phát triển tạo điều kiện cho virus lây lan khắp châu lục chỉ trong vòng vài tháng. (Ảnh: H.Cát)

Hàng không phát triển và sự toàn cầu hoá đối với thị trường động vật sống đã tạo điều kiện cho virus lây lan được tới khắp các châu lục chỉ trong vòng vài tháng. Điều đó dẫn đến sự tăng trưởng đột ngột của những căn bệnh mới gây chết người hàng loạt.

SARS

Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng (Severe acute respiratory syndrome - SARS) là một căn bệnh hô hấp, rất giống với bệnh viêm phổi không điển hình.

Một trong những ca được phát hiện đầu tiên là một cụ ông 72 tuổi sống tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Ông đã đi ít nhất một chuyến máy bay trước khi xuất hiện các triệu chứng bệnh. Người ta tin rằng ông đã lây bệnh sang 22 người khác trong chuyến đi này. Các chuyên gia đã trải qua một cơn ác mộng khi phải dò ra những người có khả năng đã bị lây và cách ly những người nhiễm virus.

Tiếp theo đó, SARS bị lây truyền sang Hồng Kông (nhất là ở những khách sạn Hồng Kông) và một số thành phố ở miền Bắc Việt Nam trong khoảng tháng 3/2003.

Người ta phát hiện thêm nhiều ca bệnh SARS khác tại Hong Kong, Trung Quốc và Canada. Nguyên nhân lây bệnh là do virus SARS (SARS coronavirus, viết tắt SARS-CoV), một loại vi khuẩn mới. Tỷ lệ tử vong do căn bệnh SARS là 10%.

Thật may cho cả thế giới, SARS tỏ ra không dễ lây lan như người ta lo ngại lúc đầu. Các bác sĩ đã kiểm soát được loại virus này chỉ trong vòng vài tháng, nhưng virus SARS cũng đã kịp cướp đi mạng sống của vài trăm người.

Dịch cúm

Các nhà khoa học tin rằng một đại dịch cúm, biến thể từ cúm động vật thành cúm người, có thể sẽ là một hiểm họa lớn hơn nhiều so với đại dịch cúm 1918. Chính phủ các nước trên thế giới đã phải chuẩn bị cho sự xuất hiện của đại dịch này.

Bệnh cúm thông thường tại nước Anh cũng có thể gây tử vong, nhưng nhìn chung điều này chỉ xảy ra đối với những người già yếu hoặc những người có khả năng miễn dịch kém vì đang mắc bệnh khác.

Một loại cúm hoàn toàn mới có thể sẽ rất nguy hiểm vì con người chưa kịp có khả năng miễn dịch với bệnh.

Trọng tâm chú ý trong những năm gần đây là virus H5N1, gây bệnh cúm ở gia cầm, nhưng có khả năng lây và gây tử vong ở người. Tuy nhiên, hiện này virus này mới chỉ lây lan trong những người có tiếp xúc trực tiếp với gia cầm bệnh.

Tuy nhiên, cũng vào cuối tháng 8/2007, các nhà khoa học tại Trung tâm Nghiên cứu ung thư Fred Hutchinson ở Seattle (Mỹ) đã cảnh báo virus cúm gia cầm H5N1 đã lây nhiễm từ người sang người tại Indonesia từ năm ngoái. Lời cảnh báo này được đưa ra dựa trên nghiên cứu, phân tích dữ liệu về bảy người nhiễm bệnh cùng một gia đình tại làng Kubu Simbelang ở tỉnh Bắc Sumatra - Indonesia hồi tháng 5/2006.

Bảy người trong gia đình này, trong đó sáu người đã chết, đều được xác nhận nhiễm virus H5N1 vào tháng 4 và tháng 5/2007.

Tháng 6/2007, WHO cũng đã khẳng định có "sự lây lan cục bộ" của virus H5N1 từ người sang người giữa các thành viên trong gia đình này.

Nếu H5N1, hay bất kỳ một thể virus cúm gà nào có thể lây nhiễm từ người sang người, số người chết vì bệnh có thể ít nhất là hàng trăm ngàn, nếu không nói là hàng triệu.

Sự trở lại của những căn bệnh cũ

Bệnh lao cũng là một căn bệnh cũ đang quay trở lại, với tình trạng kháng thuốc kháng sinh ngày càng nghiêm trọng. Trong ảnh: Khám bệnh tại BV Phạm Ngọc Thạch (Ảnh: H.Cát)

WHO không chỉ lo ngại về những căn bệnh mới xuất hiện. Nhiều căn bệnh chết người của thế kỷ trước đã trở lại với khả năng gây tử vong không kém phần nghiêm trọng.

Sốt rét

Mỗi năm, thế giới vẫn còn hàng triệu người chết vì bệnh sốt rét. Theo WHO, cộng đồng thế giới chưa hành động triệt để nhằm hạn chế con số này.

Vào thập kỷ 1960, việc đưa vào sử dụng thuốc phun diệt muỗi đã làm cho bệnh sốt rét chỉ còn có thể hoành hành tại khu vực tiểu Sahara của châu Phi. Tuy nhiên, điều này đã làm giảm mạnh đầu tư vào công tác kiểm soát bệnh sốt rét.

Thêm vào đó, ký sinh gây bệnh đang ngày càng có khả năng miễn dịch cao đối với các loại thuốc sốt rét. Do đó, bệnh sốt rét đã lan đến những khu vực mới hoặc thậm chí quay trở lại những vùng mà các chuyên gia cho rằng bệnh đã được quét sạch.

Bệnh tả

Các chuyên gia của WHO cho biết bệnh tả đã trở lại trong vòng 25 năm qua. Chiến tranh, xung đột và thiên tai đều góp phần vào sự trở lại của dịch tả. Điều kiện vệ sinh kém và nước sinh hoạt bị ô nhiễm là căn nguyên chính của các đợt dịch.

Sau cuộc khủng hoảng Rwanda năm 1994, có tới 800.000 người từ các trại tị nạn gần thị trấn Goma thuộc Cộng hòa Congo đi qua biên giới.

Trong tháng đầu tiên, khoảng 50.000 người chết vì bệnh tả và kiết lị bởi vi khuẩn tả đã xâm nhập vào nước hồ Kivu, nguồn nước uống duy nhất trong khu vực khi đó.

Bệnh lao

Bệnh lao, một trong những căn bệnh gây tử vong cao nhất đối với bệnh nhân AIDS, là thủ phạm của khoảng 1,5 triệu cái chết trên toàn thế giới mỗi năm. Mặc dù bệnh có thể được điều trị bằng kháng sinh, nhưng kháng sinh vẫn không đủ đáp ứng nhu cầu trị bệnh của rất nhiều bệnh nhân.

Bên cạnh đó, WHO đang đặc biệt lo ngại trước việc vi khuẩn lao đang ngày một kháng thuốc một cách mạnh mẽ đối với kháng sinh.

H.Cát