Vì sao khi trời quá nóng thì nên tắt quạt?

Với những đợt nóng hoành hành khắp nơi từ Nhật cho đến Anh, từ Algeria cho đến California, mọi người đều có rất nhiều mẹo để giữ mát.

Nhưng mẹo nào và thông tin nào có thể đứng vững trước sự phán xét của khoa học? Chúng tôi đã xem xét các bằng chứng để xem liệu bạn có nên…

Uống đồ lạnh thay vì đồ nóng

Uống nhiều nước là điều đúng, nên làm khi xảy ra đợt nóng: giữ nước trong người để bảo vệ thận là cần thiết. Tuy nhiên nên uống nước lạnh như đá hay nước nóng lại là vấn đề gây tranh cãi.

Lập luận để chứng minh cho lợi ích của việc uống nước nóng là nó tạm thời sẽ làm nóng cơ thể bạn từ bên trong. Do đó bạn sẽ đổ mồ hôi nhiều hơn và mồ hôi đó sẽ làm dịu cái nóng của bạn lại. Cơ thể con người có thể tiết ra đến hai lít mồ hôi mỗi giờ và đó là một phương cách hiệu quả để làm giảm thân nhiệt từ bên trong.

Nhưng nếu lượng nước mất đi đó không được bổ sung thì cơ thể bạn sẽ mau chóng bị mất nước - do đó một số người khuyên là không nên uống nước nóng.

Đồ uống nóng giúp làm mát nhanh hơn chứ không phải nước lạnh.

Một số người còn lập luận rằng bạn không nên uống quá nhiều trà hay cà phê bởi vì những loại thức uống này có chứa chất caffein gây mất nước. Tuy nhiên, không có mấy bằng chứng cho thấy một lượng caffein vừa phải sẽ có tác dụng lợi tiểu.

Đúng là một số nghiên cứu đã chứng minh cho luận điểm uống nước lạnh tốt hơn. Đã có những nghiên cứu mà một số người có những bài luyện tập có cường độ mạnh rồi sau đó được đo thân nhiệt trong lúc uống nước nóng hay nước lạnh, và kết quả được đưa ra là nước lạnh công hiệu nhất trong việc giúp làm mát cơ thể.

Tuy nhiên, có thể có một vấn đề với những phát hiện này: đó là phương pháp được sử dụng để đo nhiệt độ. Các tình nguyện viên được đưa cho chiếc nhiệt kế đo nhiệt ở hậu môn. Như Ollie Jay, phó giáo sư về sinh lý điều chỉnh nhiệt tại Đại học Ottawa, đã chỉ ra, chất lỏng của nước lạnh sẽ đi thẳng vào bao tử vốn nằm không xa vị trí của chiếc nhiệt kế hậu môn là mấy. Do đó, không có gì ngạc nhiên là nhiệt độ đo được dường như sụt xuống.

Khi nhóm nghiên cứu của ông thử nghiệm bằng cách đo nhiệt độ với tám nhiệt kế ở các vị trí khác nhau trên cơ thể, họ nhận thấy rằng nước nóng giúp làm giảm nhiệt cơ thể nhiều hơn bởi vì nó làm tăng phản ứng đổ mồ hôi như dự đoán.

Vậy thì nước nóng giúp làm mát cơ thể nhiều hơn - bằng cách khiến bạn đổ mồ hôi.

Tuy nhiên, vẫn có một trường hợp mà nước nóng không thể làm mát được: nếu thời tiết ẩm khác thường hoặc nếu bạn đang mặc quá nhiều lớp quần áo khiến cho mồ hôi không có cơ hội bay hơi. Trong trường hợp đó, bạn nên dùng các loại thức uống lạnh.

Kết luận: Sai. Thức uống nóng giúp làm mát nhanh hơn - trừ phi thời tiết cực kỳ ẩm.

Dùng quạt

Làn gió từ quạt phả ra giúp bạn cảm thấy dễ chịu. Quạt không làm mát không khí. Nó chỉ dịch chuyển không khí vòng vòng với mục tiêu là tạo ra một làn gió mát để làm tăng tính hiệu quả của các chức năng giữ mát thông thường của cơ thể thông qua sự đối lưu của hơi nóng từ da và mồ hôi từ da bay hơi.

Quạt được sử dụng rất rộng rãi. Một báo cáo còn cho biết một trường hợp ba bệnh nhân bị trúng nắng được làm hạ nhiệt bằng cách sử dụng gió thổi từ cánh quạt máy bay trực thăng hạng nhẹ.

Nhưng bằng chứng cho thấy tác dụng của quạt là không rõ ràng.

Quạt ít có tác dụng khi không khí ẩm.

Các tác giả của tạp chí nghiên cứu y khoa Cochrane Reviews đã đi khắp thế giới để thực hành những thí nghiệm chính xác nhất, đánh giá chúng và cố gắng đi đến kết luận về tính hiệu quả của những liệu pháp can thiệp hay chữa trị khác nhau.

Khi họ cố gắng làm việc này vào năm 2012 với bất kỳ loại quạt nào, nỗ lực của họ gặp trở ngại do không có đủ các thí nghiệm được kiểm soát trên những đối tượng được chọn ngẫu nhiên. Thay vào đó, phần lớn các nghiên cứu đều là mang tính quan sát. Một số thí nghiệm này nhận thấy rằng quạt có tác dụng trong khi những thí nghiệm khác cho kết quả là nếu nhiệt độ quá cao thì quạt lại là yếu tố gây cản trở.

Nhìn chung, mọi người cho rằng quạt sẽ có tác dụng nếu nhiệt độ tối đa là 35 độ C. Nếu trên mức đó, (một số nghiên cứu cho là từ 37C trở lên), thổi luồng khí nóng vào cơ thể có thể làm gia tăng nhiệt đối lưu một lần nữa, khiến tình hình tồi tệ hơn và dẫn tới kiệt sức do nhiệt. Do đó, nếu thời tiết cực kỳ nóng thì quạt có thể làm gia tăng tình trạng mất nước.

Quạt ít có tác dụng khi không khí ẩm. Mặc dù luồng khí vẫn chuyển động nhưng trong đó có đầy hơi nước khiến cho mồ hôi khó mà bay hơi.

Tuy nhiên cho đến khi những thí nghiệm được kiểm soát trên đối tượng bất kỳ được thực hiện thì chúng ta không thể biết chắc liệu quạt có công dụng gì - và những thí nghiệm kiểu đó không dễ mà thực hiện. Các nhà nghiên cứu sẽ cần phải có mọi thứ sẵn sàng để tiến hành thí nghiệm ngay khi một đợt không khí nóng bắt đầu. Ngay cả vậy, họ có thể phải đợi vài năm cho đến khi nhiệt độ phù hợp.

Những gì mà chúng ta biết là quạt không phải lúc nào cũng là giải pháp toàn mỹ. Trong đợt nóng hồi năm 1999 ở Cincinnati, bang Ohio, 17 người đã thiệt mạng - và 10 người trong số này được tìm thấy đã chết bên cạnh chiếc quạt máy đang chạy. Đương nhiên, điều mà chúng ta không biết là liệu họ sẽ chết sớm hơn nếu không có quạt máy hay không hay có phải lý do mà những nạn nhân này sắm quạt là vì họ sống trong những tòa nhà nóng nhất.

Kết luận: Cần phải có thêm thông tin… nhưng nếu nhiệt độ lên đến 37C, có thể tốt nhất là nên tắt quạt.

Chỉ có người lớn tuổi mới cần lo về ảnh hưởng của nắng nóng

Đúng là con số bệnh nhân nhập viện trong các đợt nóng tăng và nhiều người trong số bệnh nhân này là những người lớn tuổi.

Ngưỡng nhiệt độ mà cơ thể con người hoạt động tốt nhất chỉ nằm trong một ngưỡng hẹp từ - 36 cho đến 37,5 độ C.

Khi thời tiết nắng nóng thì bất kỳ lứa tuổi nào cũng cần phải cẩn trọng.

Các cơ quan cảm ứng nhiệt độ ở khắp trên da, sâu dưới cơ và các cơ quan có thể ngay lập tức nhận thấy nếu nhiệt độ chỉ tăng có 1 độ C. Nếu nhiệt độ môi trường xung quanh cao hơn thân nhiệt, chúng ta sẽ bắt đầu đổ mồ hôi để làm mát.

Khi máu được bơm nhiều hơn tới tay và chân thì cơ thể chúng ta cũng tỏa nhiệt - đó là lý do tại sao những bộ phận này có cảm giác rất nóng vào ban đêm. Cả hai cách điều chỉnh thân nhiệt này đều khiến cho tim phải làm việc nhiều hơn, đó là lý do tại sao những người lớn tuổi đôi khi bị trụy tim hay suy tim.

Và không giống như tác động của không khí lạnh, trong điều kiện thời tiết nóng hiện tượng này xảy ra nhanh: phần lớn những người tử vong là xảy ra trong vòng 24 giờ đầu tiên của đợt nóng.

Một vấn đề nữa là người già thường khó duy trì thân nhiệt bên trong cơ thể và họ thậm chí còn không nhận thấy rằng cơ thể họ bị nóng quá mức - có nghĩa là họ có thể bị mất nước nhanh hơn những người trẻ.

Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là chỉ có người lớn tuổi mới gặp nguy cơ khi thời tiết nóng.

Các em bé sơ sinh và những người bị các chứng bệnh mãn tính cũng nhiều khả năng gặp những vấn đề sức khỏe.

Những người gặp vấn đề về di chuyển cũng vậy, đơn giản là vì họ sẽ khó mà bước tới cửa sổ để mở cửa hay đi lấy nước uống để bổ sung cho lượng nước mà cơ thể mất đi do đổ mồ hôi.

Nếu trời nóng cả ngày lẫn đêm, thì cơ thể khó mà hạ nhiệt lại được. Đợt nắng nóng ở châu u hồi năm 2003 được ước tính đã làm ít nhất 30.000 người tử vong, một số con số thống kê còn cho rằng con số tử vong lên đến 70.000 người. Trong số 15.000 người chết ở Pháp, 1.321 người là dưới 64 tuổi.

Kết luận: Sai. Người lớn tuổi cần đặc biệt cẩn trọng, nhưng những người ở các lứa tuổi khác cũng cần vậy.

Mở tất cả các cửa sổ

Mở cửa sổ là điều đầu tiên hầu hết chúng ta đều làm khi trời nóng. Nhưng vào ban ngày, điều này có thể gây tác dụng ngược.

Bạn chỉ nên mở cửa sổ nếu không khí bên ngoài mát hơn bên trong - điều này nhiều khả năng xảy ra vào ban đêm. Khi thời tiết thật sự nóng, bạn nên đóng cửa sổ vào ban ngày. Khi có nhiều bóng mát trong phòng thì không khí sẽ mát mẻ hơn. Ngay cả khi mở cửa sổ giúp cho gió thổi vào nhà hay văn phòng, nhưng nếu đó là gió mang theo hơi nóng thì bạn sẽ không cảm thấy mát hơn. Chưa kể nếu lượng phấn hoa trong không khí cao thì tình trạng sốt phấn hoa sẽ trở nên trầm trọng hơn.

Kết luận: Sai - nếu không khí bên ngoài nóng hơn là trong nhà. Tuy nhiên, vào ban đêm thì mở cửa sổ sẽ giúp bạn dễ chịu phần nào.

Uống bia

Trong phim "Ice Cold in Alex" ra mắt vào năm 1958, nhân vật do Sir John Mills thủ vai mong đợi thoát ra khỏi sa mạc và uống một chai bia lạnh. Khi cuối cùng cũng làm được điều đó, ông ngồi tại quán rượu và được phục vụ một cốc bia nhẹ. Nốc cạn cốc bia, ông ấy đã nói một câu nổi tiếng: "Đáng để đợi".

Nếu chỉ là một cốc bia thì cũng chẳng gây hại gì.

Bạn không cần phải băng mình qua sa mạc Bắc Phi để có được một ly bia vào cuối một ngày nắng nóng. Nhưng nó có giúp làm mát cho bạn không? Không hẳn.

Nếu chỉ là một cốc bia thì cũng chẳng gây hại gì. Trong nhiều nghiên cứu, những người tham gia được yêu cầu tập thể dục cho đến khi cơ thể họ nóng lên và sau đó các nhà nghiên cứu so sánh sự phục hồi của họ khi uống bia, cả loại có cồn lẫn loại bia không cồn.

Trong một nghiên cứu hồi năm 1985, những người tham gia đã tập thể dục trong môi trường nóng ẩm và sau khi uống bia họ gặp phải tình trạng "lượng nước tiểu đạt đỉnh" vốn không hề tốt. Nó cho thấy cơ thể đang mất chứ không phải giữ được nước. Tuy nhiên so với loại bia không có cồn hay có lượng cồn ít thì khác biệt chỉ ở mức nhỏ đáng kinh ngạc.

Một nghiên cứu mới đây cho kết quả tương tự. Tuy các thức uống thể thao và nước thường hiệu quả hơn trong việc chống mất nước, nhưng bia cũng có tác dụng cao hơn trông đợi. Một nghiên cứu được tiến hành tại Tây Ban Nha đối với các trường hợp chạy trên máy tập 40 phút cho thấy cả nước và bia đều có giúp chống mất nước như nhau. Không ai biết một cách chính xác là vì sao và từ khi nào mà chúng ta lại biết rằng uống bia khiến mọi người muốn đi vào nhà vệ sinh nhiều hơn. Có một giả thuyết được đưa ra, theo đó nói đó là bởi cơ thể ta muốn thải bớt các chất lỏng có trong người để giữ bia lại.

Tuy nhiên, đây chỉ là những nghiên cứu ở quy mô nhỏ và chúng không hề xem xét cụ thể về thân nhiệt, do đó chúng tôi không thể chứng minh là bia sẽ giúp làm mát cơ thể bạn. Tuy nhiên chúng thật sự cho thấy rằng một hay có lẽ hai cốc bia nhỏ có thể sẽ cấp nước chứ không phải làm bạn bị mất nước. Do đó có lẽ một cốc bia trong phim "Ice Cold in Alex" cũng đáng để đợi.

Kết luận: Đúng - ít nhất nếu bạn chỉ uống một hay hai cốc bia.

• Những cách làm mát cơ thể đơn giản trong ngày nóng
• Cách làm mát cơ thể trong ngày nắng nóng mà không cần điều hòa