Các bí ẩn có từ thời xa xưa vẫn luôn là một bài toán đánh đố người hiện đại, chúng luôn là những mẫu chuyện khơi gợi sự quan tâm của công chúng, có lẽ thế bởi vì không ai có thể tự mình giải thích như thế nào và tại sao mà những bí ẩn đó vẫn đang tồn tại. Dưới đây là danh sách 7 khám phá khảo cổ học dẫn đầu sự quan tâm của con người ngày nay:
Ngôi đền lâu đời nhất thế giới Gobekli Tepe – Thổ Nhĩ Kỳ
Nằm cách thành phố Urfa khoảng chừng 6 dặm là một đô thị cổ xưa hiện diện ở khu vực Đông Nam của Thổ Nhĩ Kỳ, nhà khảo cổ người Đức, Klaus Schmidt đã làm hé lộ về một trong những khám phá khảo cổ học quan trọng nhất thời đại của chúng ta: đó là một đoạn tường thành bằng đá hùng vĩ có niên đại cách đây khoảng 11.000 năm, chúng được tạo dựng bởi người Tiền sử, có lẽ vào thời đó cũng chưa xuất hiện các công cụ bằng kim loại hay thậm chí là đồ gốm. Cần biết là khu di chỉ đá khổng lồ Stonehenge nổi tiếng thế giới cũng chỉ mới ra đời cách ngày nay khoảng 6.000 năm mà thôi.
Khu di chỉ đá vừa được phát hiện được gọi bằng cái tên Gobekli Tepe, còn nhà khảo cổ Klaus Schmidt đang làm việc ở đây trong hơn một thập kỷ, với niên đại được xác định đã chứng minh rằng di chỉ này là một khu đền thờ lâu đời nhất trên thế giới. Các đoạn tường thành hay các hàng cột đá được sắp xếp với nhau theo hình vòng tròn. Bên cạnh đó, trên một triền đồi có 4 đường vành đai tròn có dấu vết của các hàng cột đá từng dựng tại đây. Mỗi vành đai tròn lại có một cách thức bố trí tương tự nhau, đó là nằm ở giữa hình tròn là 2 cột đá hình chữ T, bao quanh đó là những cột đá nhỏ hơn tất cả nằm xoay mặt vào 2 cột chính. Những tháp cột đá cao nhất, cao gần 5 mét, Schmidt nói rằng những cây cột đá này có trọng lượng nặng từ 7 đến 10 tấn. Đây là Thánh địa đầu tiên trên thế giới đã được con người tạo dựng nên.
Đại kim tự Tháp Ai Cập
Người Ai Cập cổ đại đã làm cách nào để có thể xây dựng nên quần thể đại Kim Tự Tháp vẫn còn là một câu hỏi chưa có lời trả lời mang tính thuyết phục. Sử gia Herodotus nói rằng, Đại kim tự tháp đã được xây dựng trong vòng 30 năm dưới bàn tay lao động cần mẫn của khoảng chừng 100.000 nô lệ. Một giả thuyết khác cho rằng, quần thể kiến trúc khổng lồ này đã được chính các nông dân Ai Cập thời xa xưa đã xây dựng nên nhằm chống lũ lụt sông Nile theo lịch hàng năm rơi vào tháng 7 và tháng 11. Những khối đá xây dựng nên đại Kim Tự Tháp đã được vận chuyển từ Aswan và Tura, có lẽ người xưa đã vận dụng sức nước để vận chuyển các khối đá khổng lồ về tập kết tại nơi xây dựng.
Đại Kim Tự Tháp có thể đã được xây dựng trong khoảng thời gian năm 2589 – năm 2566 trCN. Người đã đã sử dụng hơn 2.300.000 khối đá với trọng lượng nặng trung bình là 2,5 tấn. Tổng trọng lượng của các khối đá xây dựng nên đại công trình lên tới 6.000.000 tấn và chóp kim tự tháp cao tới 140 mét. Đại Kim Tự Tháp là kiến trúc cao nhất và lâu đời nhất của quần thể kim tự tháp Giza. Lăng mộ nằm bên trong kim tự tháp đã bị bọn trộm săn lùng cổ vật khai thác không ít của cải. Người chủ của kiến trúc này hẳn là một vì Vua rất giàu có. Ngài đã được an táng đơn độc trong ngôi mộ khổng lồ. Những người vợ của vì Vua Ai Cập có thể đã được chôn trong những ngôi mộ nhỏ hơn nằm cạnh kim tự tháp.
Hầm mộ Hoàng hậu chưa bao giờ được sử dụng. Sàn nhà trong khu hầm mộ này chưa từng được đánh bóng, nó hắt lên một vẻ nhám xù xì. Ngoài ra các ống thông gió trong lòng kim tự tháp thực sự vẫn còn là điều bí ẩn. Có giả thuyết cho rằng có lẽ không phải không gian nào trong lòng kim tự tháp cũng có lắp đặt ống thông gió và nó được xem là một biểu tượng tôn giáo quan trọng. Khi người Ai Cập cổ đại tin rằng các vì sao là nơi ẩn náu của các vị Thần và các linh hồn của người Chết. Trong hầm mộ của vua Ai Cập, các vách tường được dựng bằng đá granite Aswan màu hồng, quách không có nắp đậy. Có lẽ cái quách đã được đặt nằm sẵn trong lòng khu hầm mộ, sau đó người ta mới xây chồng kim tự tháp lên trên.
Những đường kẻ Nazca - Hoang mạc Nazca – Pêru
Những đường kẻ Nazca là một chuỗi các hình hoạ địa lý có từ thời cổ đại nằm toạ lạc ngay trong lòng hoang mạc Nazca ở Pêru. Quần thể đường kẻ này đã được tổ chức UNESCO công nhận là di sản văn hoá thế giới. Những đường kẻ bí ẩn nằm trải dài hơn 80 km nằm giữa hai thị trấn là Nazca và Palpa trên vùng bình nguyên Pampas. Các học giả tin rằng ,quần thể đường kẻ Nazca do nền văn hoá Nazca hình thành trong khoảng thời gian từ năm 400 đến năm 650 sauCN sáng tạo nên.
Có hàng trăm hình vẽ đơn lập mô tả các hình chim ruồi, nhện, khỉ, cá, cá mập hoặc cá kình, lạc đà không bướu và các loài thằn lằn. Các đường kẻ này được vẽ nông trên nền đất bằng cách sử dụng các viên đá cuội màu đỏ hoạ lên trên những lằn vẽ trắng. Hàng trăm các hình hoạ đơn giản hoặc những dạng hình học, trong đó hơn 70 hoạ tiết hình muông thú, chim chóc, cá hoặc hình người. Hình vẽ lớn nhất có chiều ngang dài đến 200 m. Các dạng hình học mô tả một dòng nước đang chảy dường như mô tả theo một nghi lễ cầu nước nào đó của người xưa. Những hình nhện, chim chóc và cây cối là những biểu tượng của sự phồn thực. Những hình vẽ khác có liên quan đến việc tưới tiêu thủy lợi hoặc các niên lịch thiên văn học.
Nhờ các điều kiện khô hạn, không có gió và khí hậu cân bằng trên vùng bình nguyên cũng như sự hoang vu, hẻo lánh mà những đường kẻ này được bảo tồn nguyên vẹn cho đến ngày hôm nay. de Jumana
Máy tính cổ nhất thế giới Antikythera
Cỗ máy Antikythera được các nhà khoa học phỏng đoán là một cỗ máy tính cơ học cổ đại đã được thiết kế ra để tính toán vị trí của các thiên thể trong vũ trụ. Cỗ máy tính kỳ lạ này đã được trục vớt trong khoảng thời gian các năm 1900–1901 từ xác chiếc tàu đắm Antikythera, nhưng sự phức tạp và ý nghĩa thực sự của nó vẫn còn là điều bí ẩn cho đến các thập niên sau đó. Cỗ máy này có niên đại chế tạo trong khoảng năm 150–100 trước Công Nguyên (trCN). Những công nghệ dùng để chế tạo tương tự đã không phổ biến cho đến thế kỷ 14 khi các dạng đồng hồ thiên văn cơ học đã được chế tạo ra ở Châu Âu. Thuyền trưởng Jacques-Yves Cousteau đã viếng thăm xác con tàu đắm Antikythera vào năm 1978, nhưng đã không phát hiện ra vết tích còn sót lại của cỗ máy cơ học Antikythera.
Giáo sư Michael Edmunds từ trường Đại học Cardiff (xứ Wales, Anh), người dẫn đầu cuộc nghiên cứu cơ học gần đây đã phát biểu: “Thiết bị này là một vật phẩm tinh xảo. Nó có lối thiết kế đẹp, tính toán thiên văn chính xác. Có lẽ người chế tạo ra nó đã rất cẩn thận đến từng chi tiết nhỏ... xét về tầm vóc lịch sử và giá trị khan hiếm, tôi đánh giá rằng nó còn quý giá hơn kiệt tác hội hoạ Mona Lisa”. Thiết bị này đang được trưng bày tại Bộ sưu tập Đồng thuộc Bảo tàng Khảo cổ học Quốc Gia Athens cùng những bản sao phục chế khác đang được trưng bày tại Bảo tàng Máy vi tính Mỹ ở Bozeman, bang Montana (Mỹ), Bảo tàng Thiếu Nhi ở New York và ở Kassel (Đức). Các nhà điều tra đưa ra giả thuyết cho rằng, thiết bị máy tính cổ xưa này có thể được thiết kế bởi người Syracusa và nó là tác phẩm có hơi hướm từ công trình của Archimedes.
Bẫy săn thú cổ đại – Israel, Jordan, Ai Cập
Các phi công của lực lượng Không lực Hoàng gia Anh (RAF) vào đầu thế kỷ 20, lần đầu tiên đã khám phá ra một dạng đường kẻ có hình dáng kỳ lạ như một cánh diểu toạ lạc trong lòng các hoang mạc ở Israel, Jordan và Ai Cập. Những đường kẻ này khá thấp, đó là một dạng bức tường bằng đá, hai bức tường chạy thành một cặp và chạy song song hướng vào cùng một hố tròn.
Ở một số nơi tại Jordan, những bức tường đá này tạo thành một chuỗi dài đến 40 dặm. Những cấu trúc này có phải là một trò đùa nghịch? Một đường băng sân bay vũ trụ cổ đại? Một cuộc nghiên cứu về 16 “cánh diều” ở miền Đông hoang mạc Sinai (Ai Cập) đã xác nhận một điều mà các nhà nghiên cứu đang trông đợi: Những bức tường đá này là một cái bẫy dùng để chốt chặn những loài thú lớn như linh dương, tiến dần vào trong hố và tiêu diệt. Thêm nữa, những “cánh diều” này có niên đại hình thành từ 2.300 năm đến 2.400 năm tuổi, đã bị đổ vỡ cách đây 2.200 năm. “Việc nghiên cứu đã chỉ ra rằng công trình xây dựng các “cánh diều” thật sự đã được diễn ra rất tinh vi vào thời cổ đại hơn là những gì mà chúng ta đang thấy ngày nay, người xưa am hiểu về thế giới loài vật hơn là con người hôm nay”, theo ông Uzi Avner of Ben-Gurion Đại học Eilat (Israel).
Vòng tròn đá Stonehenge – Anh Quốc
Stonehenge là một đài tưởng niệm bằng đá có từ thời kỳ Tiền Sử, toạ lạc ở hạt Wilshire thuộc Anh, nằm cách thành phố Amesbury khoảng 3,2 km về phía Tây, cách Salisbury khoảng 13 km về phía Bắc. Là một trong những điểm khảo cổ học nổi tiếng nhất trên thế giới, Stonehenge bao gồm những mô đất hình tròn bao bọc xung quanh một vòng tròn đá dựng khổng lồ. Nó là trung tâm của một khu phức hợp dầy đặc các công trình tưởng niệm từ thời kỳ Đồ Đá mới và Đồ Đồng ở Anh, bao gồm hàng trăm gò chôn cất khác nhau.
Các nhà khảo cổ học tin rằng, Stonehenge đã được tạo dựng từ năm 2.500 trCN. Tuy nhiên, một giả thuyết đề xuất gần đây đã nói rằng di tích khảo cổ học kỳ thú này chưa từng có trước đó cho mãi đến năm 2.400 trCN – 2.200 trCN, trong khi những giả thuyết khác cho rằng những khối đá xanh dùng làm nền móng cho Stonehenge có từ đầu năm 3.000 trCN. Các vòng tròn đất và các hào nước bao quanh Stonehenge có niên đại từ năm 3.100 trCN.
Di chỉ Stonehenge cùng những công trình kiến trúc bao quanh nó đã được tổ chức UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá thế giới vào năm 1986, danh sách đi kèm cùng với đài tưởng niệm Avebury Henge. Stonehenge được quản lý bởi Quỹ Di sản Anh, trong khi vùng đất bao quanh nó thuộc sở hữu của Cơ quan Ủy thác Quốc gia Anh. Các hoạt động cải táng vẫn tiếp tục được diễn ra tại Stonehenge trong vòng ít nhất là 500 năm sau đó.
Lục địa huyền thoại Atlantis
Atlantis (“Đảo Atlas”) là một hòn đảo huyền thoại, được đề cập lần đầu tiên trong các đối thoại Timaeus và Critias của Plato. Theo nhà đại hiền triết Plato, Atlantis “nằm ở mặt tiền các hàng cột của Hercules” gồm nhiều phần ở Tây Âu và Châu Phi vào khoảng 9.000 năm trước thời đại Solon, hay xấp xỉ vào năm 9.600 trCN. Sau thất bại trong việc chinh phục Athens, Atlantis bị chìm vào lòng đại dương ở vào thời điểm “bất hành của một ngày đêm”.
Một số học giả tranh cãi rằng Plato đã khơi dậy những ký ức về các sự kiện trong quá khứ về vụ núi lửa Thera phun trào hoặc cuộc chiến thành Trojan, hay sự thất bại của công cuộc xâm lược Sicily vào năm 415 trCN –413 trCN. Trong khi rất ít bằng chứng đề cập đến Atlantis trong suốt thời kỳ Trung Cổ thì câu chuyện về Atlantis đã tái khám phá trong thời kỳ buổi đầu hiện đại. Sự bí ẩn của lục địa Atlantis đã ảnh hưởng nhiều đến các tác phẩm văn học, từ các tiểu thuyết khoa học giả tưởng đến tranh truyện hoạt hoạ và điện ảnh.