Bèo tai chuột lớn (Salvinia molesta D.S. Mitchell, họ Salviniaceae, thuộc ngành khuyết thực vật; tên tiếng Anh là giant water fern, hay giant salvinia), là một trong những loài thực vật ngoại lai xâm hại được xem là nguy hiểm nhất trên toàn thế giới. Và loài ngoại lai xâm hại nguy hiểm này đã xuất hiện tại TP.HCM...
Bèo tai chuột lớn là loài khuyết thực vật thủy sinh có nguồn gốc ở Nam Mỹ (nam Brazil đến bắc Argentina) thích nghi với khí hậu nóng ẩm của vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Đây là loài thực vật nước ngọt, nổi trên mặt nước, thường mọc ở môi trường nước tĩnh hoặc chảy chậm trong các ruộng lúa, ao, hồ, đầm lầy, kênh mương và sông rạch nhỏ. Ngoài tự nhiên, chúng lan tràn từ nơi này sang nơi khác chủ yếu qua dòng nước, ngoài ra còn do bám vào các phương tiện vận tải thủy. Bèo tai chuột lớn cũng hay được sử dụng trong các hồ thủy cảnh và việc buôn bán sinh vật cảnh là một trong những con đường lan truyền quan trọng.
Bèo tai chuột lớn (chụp ngày 22-10-2006 tại Q.7, TP.HCM) |
Bèo tai chuột lớn có tốc độ mọc rất nhanh, hình thành nên những thảm dày, có khi đến 60cm, che phủ hoàn toàn mặt nước. Lớp thảm đó có tác dụng ngăn cản ánh sáng và làm giảm sự xâm nhập của oxy vào môi trường nước. Bèo tai chuột lớn có khả năng tạo ra một lượng sinh khối tươi rất lớn, đến 400 tấn/ha. Sự phân hủy lượng sinh khối này làm hàm lượng oxy hòa tan trong nước tiếp tục suy giảm, tạo nên một môi trường bất lợi cho phần lớn các thủy sinh vật.
Sự xâm lấn của bèo tai chuột lớn vào các thủy vực tự nhiên và nhân tạo có thể gây nên những thiệt hại lớn về kinh tế. Nhiều báo cáo cho thấy chúng có khả năng làm tắc nghẽn các kênh cấp thoát nước, các cửa lấy nước của công trình thủy lợi, hạn chế giao thông thủy, làm giảm lượng thủy sản và gây khó khăn cho việc đánh bắt. Lớp thảm dày còn tạo điều kiện cho việc gia tăng một số vector truyền bệnh qua môi trường nước như trong trường hợp các bệnh sốt rét, sốt xuất huyết, viêm não (encephalitis).
Khảo sát thực địa trên địa bàn cả nước trong các năm qua chưa ghi nhận sự hiện diện của bèo tai chuột lớn trong các thủy vực tự nhiên ở VN. Cơ sở dữ liệu toàn cầu mới nhất về sinh vật ngoại lai xâm hại (phiên bản tháng 7-2006) cũng không ghi nhận loài này có mặt tại VN. Tuy nhiên, mới đây chúng tôi đã phát hiện bèo tai chuột lớn trong một số vườn thủy cảnh ở TP.HCM. Giám đốc một công ty thiết kế sân vườn nổi tiếng ở TP.HCM cho biết loài này đã được sử dụng trong các hồ thủy cảnh một vài năm nay. Kỹ thuật viên của công ty này cũng cho biết bèo tai chuột lớn được công ty ươm nuôi trong các lu vại để sử dụng cho các công trình và phải thường xuyên vớt bỏ đi vì tốc độ mọc quá nhanh.
Một khi đã có mặt trong các hồ thủy cảnh, không sớm thì muộn bèo tai chuột lớn sẽ thoát ra ngoài tự nhiên. Điều quan trọng là cần nhận thức rằng đây là một loài có khả năng xâm hại rất lớn và cần sớm áp dụng những biện pháp cần thiết để hạn chế sự lan tràn của chúng. Trước tiên, những người kinh doanh và thưởng thức thủy cảnh cần có trách nhiệm hạn chế sự phát tán của loài này ra môi trường tự nhiên. Nếu bỏ chúng đi thì phải tiêu hủy (cho vào túi nilông hoặc chôn lấp), đi đến việc không sử dụng loài này trong các hồ thủy cảnh.
Các khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước trong môi trường nước ngọt (ví dụ Tràm Chim, Láng Sen, U Minh Thượng, U Minh Hạ, Cát Tiên, Lò Gò Xa Mát) và ban quản lý các hồ chứa nước cần đặc biệt lưu ý đến sự xuất hiện của bèo tai chuột lớn trên địa bàn của mình và có biện pháp xử lý triệt để ngay khi chúng vừa mới đặt chân đến.
Biện pháp phòng trừ sinh học
Một khi bèo tai chuột lớn lan tràn ở mức độ rộng thì biện pháp phòng trừ sinh học được xem là rất có hiệu quả. Nghiên cứu ở Úc cho thấy loài mọt Cyrtobagous salviniae có khả năng diệt trừ bèo tai chuột lớn rất hữu hiệu. Loài côn trùng nhỏ này đục vào thân ngầm và đi lần lên ăn đọt non, nhanh chóng làm giảm quần thể bèo tai chuột lớn. |
TS TRẦN TRIẾT (Trường ĐH Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM)