Đa số chúng ta đều từng nghe được các câu chuyện về một người đang hấp hối nào đó đã cố sống cho đến ngày sinh nhật sắp tới hoặc một kỳ nghỉ đặc biệt, như đám cưới con họ.
Dường như có một niềm tin phổ biến rằng ít nhất chúng ta có thể kiểm soát phần nào cái điều mà gần như không dự đoán được: cái chết.
Hiện tượng này được phổ biến một phần do xu hướng tâm lý của con người là chú ý có chọn lọc. Chúng ta cố gắng ghi nhớ những sự kiện đáng nhớ xảy ra, trong khi lại lờ đi một cách vô thức tất cả những sự kiện khác không có gì đặc biệt. Về mặt tâm lý, xu hướng này đôi khi còn được gọi là "ghi nhớ thành quả và lờ đi các thất bại".
Bên cạnh tất cả các câu chuyện mà chúng ta nghe được về những người đã bướng bỉnh chống lại cái chết cho đến lần sinh nhật thứ 100, thì cũng có hàng nghìn người chết chỉ vài ngày trước mốc tuổi này. Nhưng câu chuyện của họ chẳng có gì lý thú, và vì thế ít được thông báo cũng như ghi nhớ hơn. (cũng có hàm ý cho rằng những người chết trước một sự kiện đặc biệt là do không đủ tình yêu cuộc sống hoặc không cố gắng đủ mạnh để có thể sống lâu hơn)
Một vài nghiên cứu khoa học ít hỏi đã chứng tỏ điều này, như công trình của nhà xã hội học David Phillips tại Đại học bang California ở San Diego. Phillips tìm thấy rằng tỷ lệ chết của những người đàn ông Do Thái giảm xuống ngay trước Lễ Vượt qua (kỷ niệm việc người Do Thái vượt biển rời khỏi Ai Cập), và tương tự như vậy với một bộ phận các phụ nữ cao tuổi Trung Quốc trước Trung Thu.
Tuy nhiên, các nghiên cứu đó có có vài hạn chế, chẳng hạn trên số mẫu nhỏ và rất khó để kiểm soát các nghi thức. Chẳng hạn người ta không rõ tất cả đàn ông Do Thái đều coi Lễ Vượt qua là một sự kiện lớn trong đời hay không. Ngay cả những ngày nghỉ tôn giáo cũng có thể không có ý nghĩa lắm với tất cả mọi người trong một dân tộc, chẳng hạn nhiều người xem lễ Giáng sinh như là một dịp đặc biệt của năm, người khác lại coi đó là thời kỳ stress, lo lắng và chán nản. Người ta có thể biện luận rằng một số người thích được chết trước lễ Giáng sinh thay vì cố sống để được hưởng thụ nó.
Nghiên cứu tốt nhất về vấn đề này cho đến nay là một công trình năm 2004 phân tích hồ sơ của 1,3 triệu người. Nhóm nghiên cứu, dẫn dầu bởi Donn Young, từ Trung tâm Ung thư của Đại học bang Ohio, Mỹ, đã điều tra tỉ mỉ tỷ lệ tử vong của khoảng 300.000 bệnh nhân ung thư.
Nghiên cứu, công bố tháng 12 năm đó, tìm thấy không có sự gia tăng đáng kể nào số người chết sau Giáng sinh, như người ta vẫn kỳ vọng là các bệnh nhân có thể "cố sống" qua đợt nghỉ lễ này. Cũng không có mối liên hệ nào giữa tỷ lệ chết và lễ Tạ ơn hoặc ngày sinh của các bệnh nhân.
Có thể vẫn có một hiệu ứng "cố sống", nhưng nó chưa được chỉ ra trong các nghiên cứu khoa học cẩn thận.
T. An