Khỉ đuôi sóc Pygmy (Marmosets pygmy), hay "khỉ ngón tay" là loài khỉ nhỏ nhất trên thế giới. Loài khỉ này còn được gọi là khỉ đuôi sóc lùn, thuộc bộ linh trưởng nhỏ bé nhất. Trong môi trường tự nhiên Marmosets pygmy di chuyển rất nhanh nhẹn, vì thế rất khó để có thể bắt gặp được loại khỉ này.
Khỉ đuôi sóc Pygmy là loài đặc hữu của Nam Mỹ, chúng xuất hiện ở phần phía tây của lưu vực sông Amazon. Loại môi trường sống ưa thích của chúng là vùng đất thấp, rừng thường xanh nhiệt đới với vùng ngập lũ sông. Loài linh trưởng nhỏ bé này đặc biệt thích những khu rừng ngập nước hơn 3 tháng mỗi năm. Chúng ăn nhựa cây bằng cách gặm vỏ cây và cũng ăn trái cây, côn trùng, nhện, chim nhỏ và trứng.
Loài linh trưởng nhỏ bé này còn được biết đến với khả năng tái tạo các chuyển động nhanh và bất chấp trọng lực, bám thẳng vào cành cây, di chuyển qua tán cây một cách thành thạo, v.v.
Các chuyên gia về linh trưởng học đã mất nhiều năm quan sát và nghiên cứu, sau đó báo cáo các phép đo trung bình của chúng là chỉ nặng 119 gram với chiều dài cơ thể không kể đuôi rơi vào tầm 11–15cm. Điều làm cho Marmosets pygmy trở nên đặc biệt hơn nữa là những con trưởng thành có đuôi dài hơn cơ thể của chúng.
Đúng như tên gọi của chúng, khỉ đuôi sóc lùn là loài khỉ nhỏ nhất trên toàn cầu. Chúng là loài linh trưởng rất hòa đồng, thường tụ tập thành nhóm từ 2-15 cá thể. Những thành viên trong nhóm này thường có quan hệ huyết thống với nhau, bao gồm cặp bố mẹ và con cái của chúng.
Với trọng lượng trung bình khoảng 119 gram, khỉ đuôi sóc lùn là loài khỉ nhỏ nhất trong số các loài khỉ Tân thế giới. Có nguồn gốc từ lưu vực sông Amazon và các khu rừng nhiệt đới ở Nam Mỹ, chúng hiện chủ yếu được tìm thấy ở Brazil, Columbia, Peru, miền bắc Bolivia và Ecuador. Tuy nhiên, chúng có thể được tìm thấy trong các vườn thú trên toàn thế giới.
Khỉ đuôi sóc lùn là những sinh vật linh hoạt rất nhanh nhẹn. Chúng có thể thực hiện những bước nhảy dài lên tới gần 5 mét trong không trung cũng như xoay đầu tới 180 độ.
Có 11 loại khỉ Marmosets pygmy khác nhau được ghi nhận nhưng tất cả chỉ dài từ 11–15 cm, chưa bao gồm đuôi, có móng vuốt thay vì móng tay, có lông xúc giác trên cổ tay và thiếu răng khôn. Điều đó cho thấy chúng nguyên thủy hơn so với một số loài khỉ khác. Chúng có chiếc răng cửa đặc biệt có thể gặm xuyên qua lớp vỏ cây một cách dễ dàng để tìm nhựa cây, nguồn thực phẩm mà chúng rất ưa thích.
Khỉ lùn gặm các lỗ trên vỏ cây (đôi khi tới 10 lỗ mỗi ngày) và quay trở lại những lỗ này nhiều lần trong ngày để ăn nhựa cây.
Là loài ăn tạp, thức ăn của chúng bao gồm nhựa cây, dây leo, côn trùng, nhện, mật hoa và trái cây, cùng những thứ khác.
Do kích thước cơ thể đặc biệt nhỏ, chúng vẫn là mục tiêu dễ dàng của những kẻ săn mồi, chẳng hạn như chim ăn thịt, mèo rừng và cả rắn. Cổ của chúng rất linh hoạt và chúng có thể quay đầu về phía sau để phát hiện những kẻ săn mồi.
Khỉ đuôi sóc Pygmy giao tiếp với nhau bằng cách trò chuyện và ngân nga bằng giọng the thé. Chúng có thể tạo ra âm thanh cao đến mức con người không thể nghe thấy. Chúng cũng có thể tạo khuôn mặt để thể hiện cảm xúc như hài lòng, ngạc nhiên hoặc sợ hãi bằng cách di chuyển môi, mí mắt, tai và lông quanh mặt.
Thời gian mang thai của khỉ đuôi sóc lùn mẹ khoảng 4,5 tháng và có thể sinh con từ 5 đến 7 tháng một lần. Những con khỉ đuôi sóc lùn hầu như luôn có hai con trong một lần sinh sản, nhưng trong các sở thú, đã có những ghi nhận về trường hợp khỉ đuôi sóc mẹ sinh ba hoặc thậm chí bốn con non trong một lứa.
Con non mới sinh của loài này thường có kích thước bằng ngón tay cái của con người! Điều đặc biệt là sau khi sinh, khỉ cha sẽ chăm sóc và cõng những con non trong hai tuần đầu tiên. Trong khoang thời gian này, khỉ cha chỉ đưa chúng về với khỉ mẹ khi những con non đói và cần sữa mẹ.
Ngoài ra những thành viên khác trong đàn cũng có thể giúp đỡ công việc chăm sóc những con non mới sinh. Khi lớn hơn một chút, những con non có thể được cõng bởi những thành viên còn lại trong gia đình cho đến khi chúng đủ khỏe để tự di chuyển cùng cả đàn.
Thông thường những con khỉ đuôi sóc non sẽ cai sữa và có thể theo đàn khi được ba tháng tuổi. Chúng mất khoảng hai năm để lớn như con trưởng thành. Khi đó chúng có thể rời đàn để tự xây dựng một gia đình của riêng mình, hoặc có thể ở lại để giúp nuôi dạy những con non mới sinh khác.
Mặc dù loài này hiện đang phải đối mặt với sự phá hủy môi trường sống, nhưng yếu tố này không có tác động đáng kể đến toàn bộ quần thể của chúng. Mối đe dọa lớn nhất của chúng là bị buôn bán để làm thú cưng. Do kích thước nhỏ bé, ngoại hình dễ thương và khuôn mặt hấp dẫn, chúng đã trở thành sự thèm muốn của nhiều người.
Tuy nhiên chúng ta cần lưu ý rằng: khỉ không phải là vật nuôi hoàn hảo như chó hoặc mèo. Hiện tại, Hoa Kỳ đã cấm nhập khẩu linh trưởng và hầu hết các quốc gia Nam Mỹ cũng đã không cho phép xuất khẩu linh trưởng nữa.