Theo một công trình nghiên cứu mới, các nhà phẫu thuật người Inca thuộc Peru cổ thường thành công trong việc gỡ bỏ một phần nhỏ sọ bệnh nhân để chữa các vết thương ở đầu.
Quá trình phẫu thuật này – được biết đến dưới từ khoan não – thường tiến hành trên nam giới trưởng thành, có khả năng là để trị các vết thương trận mạc. Một loại phẫu thuật tương tự cũng được thực hiện ngày nay để giải phóng áp lực do tích tụ chất dịch sau các chấn thương đầu nghiêm trọng.
Theo báo cáo, xung quanh thủ đô Cuzco của Inca cổ đại, những tàn tích có từ năm 1000 sau Công nguyên cho thấy kỹ thuật mổ được chuẩn hóa và hoàn thiện hóa qua thời gian. Nhiều hộp sọ trong số những hộp sọ cổ xưa nhất cho thấy không có bằng chứng về việc liền xương sau khi phẫu thuật, có lẽ ca phẫu thuật dẫn đến tử vong. Nhưng cho đến trước những năm 1400, tỉ lệ sống đạt đến mức 90%, là mức độ nhiễm trùng rất thấp.
Theo tác giả chính của công trình Valerie Andrushko, thuộc ĐH Nam Connecticut ở New Haven, những phát hiện mới cho thấy các bác sĩ phẫu thuật Inca đã xây dựng nên kiến thức chi tiết về giải phẫu sọ. “Những người này là các chuyên viên phẫu thuật tay nghề cao.”
Bệnh nhân được giảm đau và sát trùng bằng bia và thảo dược
Andrushko lưu ý những thầy thuốc Inca tránh những vùng trên sọ mà vết cắt sẽ gây ra tổn thương não, chảy máu hoặc nhiễm trùng. Các ca phẫu thuật được tiến hành mà không có thuốc gây mê hoặc kháng sinh hiện đại, nhưng có lẽ họ dùng các loại thảo dược.
“Họ biết đến dược tính của nhiều loại cây dại, như cây coca và thuốc lá dại. Những loại này cùng với bia ngô có lẽ đã được dùng để giảm đau một phần. Những chất diệt khuẩn tự nhiên như nhựa thông và saponin (một loại cây có tính chất như xà phòng) có lẽ giảm nguy cơ nhiễm trùng trong suốt quá trình khoan sọ.”
Công trình mới được đăng tải trực tuyến trên tờ The American Journal of Physical Anthropology.
Một hộp sọ người Inca cổ cho thấy bằng chứng của phẫu thuật sọ được biết dưới dạng khoan sọ. Một công trình mới phát hiện ra loại hình phẫu thuật này được người Inca thực hiện khá phổ biến, có khả năng chữa những vết thương trong chiến đấu. (Ảnh: Valerie Andrushko) |
"Sọ bị khoét dần đi”
Andrushko và đồng tác giả của công trình John Verano, ĐH Tulane, New Orleans, nghiên cứu tàn tích từ 11 nghĩa trang thuộc Cuzco và khu vực lân cận.
Nghiên cứu của họ phát hiện khoan sọ là một hình thức rất phổ biến ở thủ đô Inca. Trong số 411 sọ được bảo quản tốt dành cho nghiên cứu, 66 sọ có lỗ khoan vào xương. Tại một địa điểm, 21 trên 59 sọ - trên 1/3 – trải qua khoan.
Trong khi các phương pháp khoan khác nhau qua thời gian, các nhà phẫu thuật Inca cuối cùng cũng ổn định với một cách nạo để xuyên thủng sọ mà không gây vết thương rộng hơn.
“Sọ được từ từ nạo dần đi, để lại một lỗ tròn xung quanh là một vùng xương bị nạo rộng hơn.”
Một vài sọ trong số này bị khoan nhiều hơn một lần, có cả một người trải qua phẫu thuật tới 7 lần. Trong một trường hợp bất thường khác mà bệnh nhân không sống qua được ca phẫu thuật, vùng xương hình chữ nhật đã bị lấy đi lại được lắp trở lại trước khi chôn cất.
Tiffany Tung là nhà khảo cổ học tại ĐH Vanderbilt ở Nashville, Tennessee và không tham gia vào công trình nghiên cứu này. Bà cho biết đây là công trình đầu tiên so sánh tần suất và tỷ lệ thành công của khoan sọ qua thời gian và ở những cộng đồng khác nhau.
“Đây là loại công trình giàu chi tiết mà thực sự cắt nghĩa cho chúng ta đời sống của cộng đồng Andean cổ như thế nào. Đáng ngạc nhiên là số đông dân cư phải trải qua phẫu thuật sọ và có nhiều người sống sót đến vậy.”
Vết thương chiến tranh
Khoan sọ được thực hiện sớm nhất là vào khoảng năm 400 trước Công nguyên ở Nam Mỹ và ở những nơi khác trên thế giới. Các nhà khảo cổ từ lâu đã tranh luận liệu khoan thủng sọ là biện pháp y tế hay vì lý do văn hóa và tín ngưỡng.
Liên quan đến người Inca, Tung cho rằng công trình mới đã đem lại câu trả lời cho tranh luận. “Tôi nghĩ rằng các tác giả đã rất chính xác khi họ cho rằng phẫu thuật sọ được thực hiện trước hết là để trị các vết thương ở đầu.”
Những vết thương này thường xảy đến trong chiến tranh.
Andrushko cho biết thêm gần như tất cả các ca phẫu thuật được thực hiện gần trung tâm sọ hoặc về phía trái – những vùng có khả năng bị tấn công khi chiến đấu với đối thủ thuận tay phải. Thêm vào đó, một số sọ cho thấy dấu hiệu của những vết thương trước ở khu vực được phẫu thuật.
Tuy nhiên, trường hợp của 19 bệnh nhân được phẫu thuật là nữ cho thấy loại hình phẫu thuật này đôi khi được thực hiện vì những lý do khác – có lẽ là cố gắng chữa chứng động kinh hoặc nhiễm trùng xương mãn tính.