Thành quả “made in Vietnam”

Tháng 7-2005, một thông tin chấn động được công bố trên các mạng tin tức về y học, về tế bào gốc cũng như các cơ quan báo chí lớn như báo Washington Times, Đài truyền hình CNBC...

Một công ty Singapore đã nghiên cứu thành công việc phát triển tế bào gốc từ một bộ phận đặc biệt mà trước đây ít nhà khoa học nào chú ý là cuống dây rốn.

Một hướng đi đột phá đối với ngành tế bào gốc. Điểm bất ngờ là người chủ trì dự án là một nhà khoa học VN: PGS.TS Phan Toàn Thắng.

Sau hơn hai năm bắt tay vào nghiên cứu tế bào gốc nhưng vẫn chưa có kết quả khả quan, một sự kiện tình cờ mang tính bước ngoặt đến với TS Thắng: nghe tin vợ người bạn sinh con, Thắng liền xin bộ nhau thai và cuống dây rốn để nghiên cứu. Chỉ sau một thời gian ngắn, kết quả thu được đã cho một hướng đi mang tính đột phá trong ngành tế bào gốc: thay vì sử dụng máu dây rốn để lấy tế bào gốc thì Thắng sử dụng màng lót cuống rốn. Phát minh này có thể tạo nên cuộc cách mạng trong điều trị.

PGS.TS Phan Toàn Thắng kiểm tra mẫu tế bào gốc cuống rốn trong phòng thí
nghiệm của mình ở ĐH Quốc gia Singapore

Trước đây để lấy tế bào gốc người ta thường phải lấy từ tủy, xương và máu, rồi lấy từ dây rốn của thai nhi hoặc là hủy thai nhi để lấy tế bào gốc. Các cách này gặp rất nhiều vấn đề như đạo đức, số lượng tế bào gốc không nhiều. Trong khi cách lấy từ màng lót cuống rốn đạt được hàng loạt tính năng ưu việt hơn. Điểm đầu tiên là trẻ sơ sinh nào cũng có cuống rốn nhưng thường bị vứt đi, cách lấy cũng đơn giản chứ không phức tạp như lấy ở các bộ phận khác. Việc lấy tế bào gốc ở cuống dây rốn cũng không gây nguy hiểm về tính mạng như các cách khác. Trong màng lót cuống rốn cũng có đủ hai tế bào chính là biểu mô và trung biểu mô mà ở những nơi khác khó có cùng một lúc hai loại. Do đó tế bào gốc màng lót cuống rốn có thể biệt hóa thành nhiều loại tế bào hơn như tủy, sụn, xương, da...

Một ưu thế khác là số lượng và khối lượng tế bào gốc lấy từ màng lót cuống rốn thật sự vượt trội. Trung bình một cuống dây rốn dài 55cm, bán kính 1cm. Nếu tách màng lót và trải ra trên một bề mặt thì có diện tích khoảng 330cm2, tương đương một trang giấy A5. Sau ba tuần nuôi cấy tế bào gốc biểu mô và trung biểu mô có thể lên đến con số 6 tỉ. Cách này không vi phạm y đức, không gây tổn thương cho cả mẹ và con trong quá trình thu giữ dây rốn. Điều này rất quan trọng, đặc biệt ở Mỹ và các nước phương Tây.

Cuống rốn nối thai nhi với mẹ

Một trong những ứng dụng đầu tiên của tế bào gốc lấy từ màng lót cuống rốn là điều trị vết bỏng. Mỗi năm trên thế giới có khoảng 27 triệu người bị bỏng, 7 triệu người trong số đó phải nằm viện và hơn 1 triệu người chết vì các vết bỏng quá nặng. Những thí nghiệm trên người của nhóm nghiên cứu cho thấy kết quả vượt trội. Chỉ từ 3-7 ngày vết thương sẽ lên da non và kiểm tra sau ba tháng thì vết thương vẫn phát triển bình thường mà không có sự thải loại.

Triển vọng điều trị của tế bào gốc lấy từ cuống dây rốn là rất lớn. TS Thắng cho rằng khi cần thiết chúng ta có thể dùng tế bào cuống dây rốn đã bảo quản để điều trị nhiều loại bệnh như: bỏng, tổn thương da, gãy xương, teo cơ, tổn thương sụn và gân, liệt tủy, tiểu đường, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não, Parkinson... và thậm chí có thể dùng cho thẩm mỹ và chăm sóc sắc đẹp. Chính nhờ việc tách được biểu mô và trung biểu mô cho thấy khả năng nuôi cấy nhiều bộ phận khác nhau. Trung biểu mô có thể nuôi gân, dây chằng. Hay đối với người bị teo cơ thì tiêm tế bào gốc lấy từ trung biểu mô sẽ giúp hồi phục. Nuôi cấy mô dùng tế bào gốc còn có thể làm liền vết thương, vết bỏng với tốc độ hồi phục nhanh và giá cả rất rẻ so với cách nuôi cấy da. Không dừng ở đó, tế bào gốc từ cuống rốn có thể nuôi cấy thành tế bào võng mạc rồi nuôi cấy tế bào nan lông để tạo tóc, lông. Biểu mô cũng làm được nhiều thứ như nuôi cấy bề mặt da, bàng quan, thực quản, gan, giác mạc. Tính đến nay phòng thí nghiệm của TS Thắng đã nuôi thành công tế bào mô, cơ, da.

Các khả năng ứng dụng khác đang được nghiên cứu rất đa dạng gồm: sản xuất tế bào gốc insulin, các loại nơtron thần kinh, thay thế các tế bào tủy sống, tái sinh xương và xương sống, chữa bệnh gan và tái sinh tế bào gan, tái sinh tim.

Kế hoạch thúc đẩy thương mại hóa cho tế bào gốc cuống rốn đang được TS Thắng triển khai mạnh mẽ. Các phát minh về chất điều trị sẹo, da nano, cuống rốn đều đã được đăng ký bản quyền tại Mỹ từ tháng 8-2004. Anh cũng liên tiếp thành lập hai công ty là Công ty CellResearch để thương mại hóa sản phẩm và Công ty Cordlab như một ngân hàng để trữ tế bào gốc dây rốn. Công ty của anh đang đàm phán với các ngân hàng dây rốn trên thế giới để có được lượng dây rốn lớn cho tương lai.