Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata

Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc Unesco đã công nhận Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata của Bolivia là Di sản văn hóa thế giới năm 1998.

Fuerte de Samaipata còn được gọi tắt là "El Fuerte" là một địa điểm khảo cổ học tại Bolivia. Di chỉ khảo cổ này nằm trên địa phận huyện Santa Cruz, tỉnh Florida, dưới chân núi Andes. Khu vực này không chỉ thu hút các nhà khảo cổ học mà còn thu khách du lịch bởi vẻ đẹp và những bí ẩn mà nó chứa đựng. Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata hiện nay nằm trong sự quản lý của chính quyền thành phố Samaipata. Di sản này không chỉ là tài sản của Bolivia mà còn là một trong số rất ít các tuyệt tác về kiến trúc đá trên thế giới.

Được xây dựng với hình dáng kiến trúc giống như pháo đài, nhưng trên thực tế Fuerte de Samaipata lại là một địa điểm tôn giáo. Công trình kiến trúc Fuerte de Samaipata được xây dựng thời tiền Columbo bởi người Chane, một tộc người có nguồn gốc từ Arawak thuộc nền văn hóa Inca. Ngôi đền Fuerte de Samaipata là nơi diễn ra các nghi lễ tôn giáo, tâm linh trong suốt 3 thế kỷ từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 16.

Công trình này được xây dựng trong quá trình mở rộng đế chế Inca về phía đông nam. Người Inca và người Chane đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh với các bộ tộc khác để giữ gìn mảnh đất này trong suốt một thời gian dài. Trong những cuộc chiến đó, căng thẳng và quyết liệt nhất là cuộc chiến với các chiến binh Guarani. Sau một thời gian dài chiến tranh, cuối cùng các chiến binh Guarani đã chinh phục được vùng đồng bằng thung lũng Santa Cruz và phá hủy thị trấn Samaipata. Đội quân Guarani đã thống trị khu vực này cho tới thời kỳ thuộc địa Tây Ban Nha.

Sau khi người Tây Ban Nha thống trị khu vực này cũng đã cho xây dựng một khu định cư gần ngôi đền – nay là di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata. Khu định cư đó hiện nay cũng chỉ còn lại vào dấu tích là những công trình mang kiến trúc Ả Rập. Vì lý do nào đó, sau khi xây dựng khu định cư này không lâu, người Tây Ban Nha đã bỏ hoang nó và chuyển đến xây dựng một khu định cư khác trong một thung lũng gần đó, nay là thị trấn Samipata. Cả thế giới hiện nay chỉ có Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata là nơi lưu lại dấu tích của các nền văn hóa lớn khác nhau gồm: Chane, Inca và Tây Ban Nha.

Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata tại Bolivia được chia thành 2 khu vực chính với cấu trúc khác nhau. Trong đó, khu vực đầu tiên là một địa điểm khảo cổ vô cùng quan trọng. Khu vực này được đánh dấu bằng một tảng đá điêu khắc vĩ đại có chiều dài 250 mét, rộng 60 mét trải dài trên một diện tích tới 1,2 ha. Vị trí của khối đá này nằm trên ngọn đồi cao 1.950 mét so với mặt nước biển. Đây là khối đá sa thạch vào loại lớn trên thế giới. Toàn bộ mặt khối đá được chạm khắc với các hình động vật, hình học, thiên văn học. Trong khu vực này có một vị trí khảo cổ rất đặc biết có tên là El Cascabel. Đây vốn là vị trí được người Inca đánh dấu để nghiên cứu về thiên văn. Theo các nhà khoa học, khảo cổ, người Inca đã đánh dấu vị trí này và đặt những viên đá thành đường song song, từ vị trí chân của khối đá đã được sắp xếp đó khi mặt trời mọc vào ngày 20 tháng 08 năm 1066, các nhà thiên văn người Inca cổ xưa có thể thấy hành tinh Sao Kim và Sao Mộc. Không chỉ có vậy, các nhà khoa học còn tin rằng các hình khắc trên khối đã được sắp xếp này đã được người Inca khắc lên để kỷ niệm ngày Sao chổi Halley đi qua vào tháng 03 năm 1066. Đây là những minh chứng cho sự tiến bộ của nền văn hóa Inca và cho thấy con người đã nghiên cứu thiên văn học từ hàng nghìn năm trước.

Những hình khắc khổng lồ trên mặt đá sa thạch với kích thước lớn tại Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata.

Khu vực thứ hai là khu vực dân cư và đền thờ xưa kia. Hiện nay khu vực này đang bị xuống cấp nghiêm trọng do tác động của thiên nhiên và con người. Mưa và nước do xói mòn trút xuống từ các ngọn núi xung quanh khu vực đã làm cho những biểu tương, hình khác trên phiến đá ngày càng mờ đi. Bên cạnh đó, số lượng khách du lịch lớn hàng ngày đi lại trên phiến đá cũng dẫn đến việc làm mờ và mất đi những hình khắc. Vì nguy cơ ảnh hưởng ngày một tăng, chính quyền Bolivia cũng như Samaipata đã cho phong tỏa và cấm khách du lịch đi lại trong khu vực di sản. Mặc dù hiện nay, vẫn có thể đến thăm quan di tích nhưng khách du lịch chỉ được đi lại trong những khu vực đã quy định, không được sờ và dẫm lên các phiến đá, đặc biệt không được phép đi vào khu vực đã được bảo vệ.

Dấu tích của khu định cư xưa kia do người Tây Ban Nha cho xây dựng cũng còn lại rất ít

Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata được Unesco công nhận theo các tiêu chí (ii) và (iii)

Tiêu chí (ii): Ngôi đền thờ và tảng đá lớn với những biểu tượng điêu khắc tại Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata là những minh chứng đại diện cho một trung tâm tôn giáo chính trị từng tồn tại trong lịch sử.

Tiêu chí (iii): Di chỉ khảo cổ Fuerte de Samaipata là khu vực duy nhất hiện nay cùng lưu lại dấu tích của các nền văn hóa lớn khác nhau gồm: Chane, Inca và Tây Ban Nha. Bên cạnh đó những tác phẩm điêu khắc đá khổng lồ tại đây cũng là một trong những tác phẩm có một không hai trên thế giới.

Do ảnh hưởng của thiên nhiên, con người tới khu di tích mà hiện nay di chi này đã được phong tỏa,, khách du lịch chỉ được phép đi trên những khu vực quy định.