Hồ sông băng đe dọa 15 triệu người ở châu Á, Nam Mỹ

Những trận "sóng thần nội địa" gây nguy hiểm cho người dân và phá vỡ cơ sở hạ tầng có thể xảy ra do hồ nước hình thành do sông băng tan chảy tràn vào bờ.

Sông băng trên khắp thế giới đang tan chảy ở tốc độ đáng báo động, tạo ra những hồ nước khổng lồ. Nước băng tan chảy lấp đầy vùng trũng do sông băng để lại, hình thành hồ sông băng. Khi nhiệt độ ấm lên và có thêm nhiều đoạn sông băng bị chảy, mực nước hồ dâng lên, đe dọa người dân sống ở vùng bên dưới. Nếu nước hồ dâng lên quá cao hoặc đất xung quanh bị sạt lở, hồ nước có thể tràn bờ, khiến nước và đống đổ nát dồn xuống chân núi.

Hồ Dig Tsho ở thung lũng Langmoche, Khumbu Himal, Nepal. (Ảnh: Matthew Westoby/Springer Nature).

Hiện tượng trên gọi là vỡ bờ hồ sông băng. Theo nghiên cứu công bố hôm 7/2 trên tạp chí Nature Communications, khoảng 15 triệu người trên toàn cầu sống trong phạm vi 48 km quanh sông băng có thể bị đe dọa. Hơn nửa trong số đó tập trung ở 4 đất nước là Ấn Độ, Pakistan, Peru và Trung Quốc. Đây là nghiên cứu đầu tiên xem xét cụ thể tác động tiềm ẩn của hiện tượng vỡ bờ hồ sông băng.

Tom Robinson, giảng viên ở Đại học Canterbury, New Zealand, đồng tác giả nghiên cứu, ví vỡ bờ hồ sông băng như "sóng thần nội địa". Ông so sánh tác động của nó với sự cố vỡ đập đột ngột. "Ví dụ, nếu còn đập Hoover, bạn có một hồ nước rộng lớn ở phía sau đó. Nhưng nếu bất ngờ dời đập Hoover đi, nước cần phải có chỗ thoát. Nước sẽ tràn xuống thung lũng tạo thành sóng lũ khổng lồ", Robinson nói.

Những trận lụt như vậy xảy ra mà có rất ít hoặc hầu như không có cảnh báo trước. Các vụ vỡ bờ hồ sông băng trước đây đã giết chết hàng nghìn người, phá hủy nhiều nhà cửa và cơ sở hạ tầng quan trọng. Dãy núi Cordillera Blanca ở Peru là một điểm nóng cho hiện tượng nguy hiểm này. Từ năm 1941, dãy núi đã trải qua hơn 30 thảm họa sông băng từ lở đất tới vỡ bờ hồ, cướp đi tính mạng của hơn 15.000 người.

Dù giới nghiên cứu chưa rõ lũ lụt ở Pakistan năm ngoái liên quan bao nhiêu tới sông băng tan chảy, đất nước này có nhiều sông băng hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới ngoài vùng cực. Chỉ tính riêng trong năm 2022, có ít nhất 16 tai nạn vỡ bờ hồ sông băng ở vùng Gilgit-Baltistan phía bắc Pakistan, vượt xa 5 - 6 vụ trong những năm trước. Nghiên cứu phát hiện khu vực dễ bị vỡ bờ hồ sông băng nhất là vùng núi cao châu Á, bao gồm Nepal, Pakistan và Kazakhstan. Trung bình, mỗi người trong vùng sống trong phạm vi 9,7km quanh hồ sông Băng.

Theo Robinson, vùng núi Andes, bao gồm Peru và Bolivia, là một trong những nơi đáng lo ngại nhất, do có ít nghiên cứu được tiến hành trong khu vực. Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh trong hai thập kỷ qua, sông băng trên dãy Andes tan chảy nhanh hơn do biến đổi khí hậu, tạo ra những hồ sông băng khổng lồ, làm tăng mối đe dọa từ lũ lụt do vỡ bờ. Bắc Mỹ và dãy Alp của châu Âu không phải khu vực nguy cơ cao bởi có ít người sống gần hồ sông băng.

Sông băng tan chảy là một trong những dấu hiệu rõ ràng và dễ thấy nhất của khủng hoảng khí hậu. Một nghiên cứu gần đây của David Rounce, nhà băng hà học ở Đại học Carnegie Mellon, phát hiện một nửa sông băng trên thế giới có thể biến mất vào cuối thế kỷ, ngay cả khi thế giới hoàn thành các mục tiêu chống biến đổi khí hậu như loại bỏ nhiên liệu hóa thạch. Trong tình hình nhiệt độ tiếp tục ấm lên, Robinson hy vọng nghiên cứu của ông và cộng sự có thể giúp những nhà lãnh đạo toàn cầu xác định quốc gia nào cần hệ thống cảnh báo sớm lũ lụt do sông băng tan chảy gây ra.

Cập nhật: 10/02/2023 VnExpress