Một căn bệnh kì lạ ở loài dơi

Al Hicks đã từng đứng trước một khu mỏ cũ tại Adirondacks – khu nghỉ đông lớn nhất của loài dơi tại bang New York. Vào những ngày giữa đông nắng ấm, từng con dơi bay ra khỏi nơi trú ẩn. Nhưng một số con đã rơi xuống đất, rồi chúng hổn hển đập đôi cánh tội nghiệp trên nền tuyết, gắng gượng giữ thăng bằng nhờ đầu cánh.

Tất cả chúng rồi sẽ chết khi đêm xuống. Ông Hicks – một chuyên gia nghiên cứu động vật có vú thuộc cơ quan Bảo vệ môi trường của bang New York – cho biết: “Dơi không bay vào ban ngày và chúng cũng không bay vào mùa đông. Những con dơi mà bạn nhìn thấy ngoài kia là những con dơi đang chết”. Dơi sống theo bầy đàn rất lớn. Trong một thảm họa khốc liệt vào bậc nhất ảnh hưởng đến số lượng dơi ở Hoa Kì, trung bình có đến 90% số dơi ngủ đông trong 4 hang động và mỏ tại New York đã chết từ mùa đông năm ngoái.

Các nhà sinh học nghiên cứu động vật hoang dã đang lo ngại đến sự sụt giảm đáng kể số lượng đàn dơi tại 15 hang động và hầm mỏ trên địa bàn bang New York cũng như ở các địa điểm khác thuộc bang Massachusetts và Vermont. Những con dơi chết đều gầy khác thường, một số con còn bị lốm đốm nấm trắng trên mình. Các chuyên gia nghiên cứu dơi lo sợ căn bệnh có tên Hội chứng mũi trắng đang gieo rắc chết chóc cho những loài vật kiểm soát côn trùng có hại.

Các nhà khoa học vẫn chưa xác định được liệu những con dơi bị chết do virus, vi khuẩn, chất độc, tác nhân từ môi trường, rối loạn trao đổi chất hay do nấm. Một số con bị mắc bệnh viêm phổi, nhưng căn bệnh này cùng với dấu hiệu bị nấm chỉ là những triệu chứng thứ yếu.

Những con dơi mắc bệnh kì lạ lốm đốm vết nấm trắng trên mình (Ảnh: Al Hicks)

Paul Cryan – một nhà sinh thái học nghiên cứu dơi cộng tác với chương trình Khảo sát địa chất Hoa Kì – cho biết: “Đây có lẽ là một câu đố hóc búa và cũng kì lạ nhất mà chúng tôi gặp ở loài dơi. Và cũng đáng chú ý là chúng tôi hiện vẫn chưa tìm ra được đầu mối”. Merlin Tuttle – chủ tịch nhóm nghiên cứu và giáo dục quốc tế Bảo tồn loài dơi tại Austin, Tex., nói rằng: “Những gì chúng tôi có thể nói được bây giờ chỉ là căn bệnh này là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với các loài dơi Bắc Mỹ so với những gì chúng tôi có được qua ghi chép từ trước đến nay. Chúng ta cần phải luôn thận trọng và hành động tức thì”

Vào tháng này, ông Hicks đã đưa cả nhóm nghiên cứu thuộc cơ quan Bảo tồn môi trường đến nơi ngủ đông của 200.000 con dơi những năm gần đây, chủ yếu là loài dơi nâu nhỏ (Myotis lucifugus), loài dơi Indiana (Myotis sodalis) có tên trong danh sách động vật bị đe dọa liên bang. Bên cạnh đó còn có sự góp mặt của loài dơi chân nhỏ Myotis leibii có mật độ lớn thứ hai thế giới.

Hicks đề nghị không công bố vị trí của khu mỏ vì lo sợ rằng du khách có thể làm lây lan bệnh dịch, gây hại đến những con dơi và cả chính bản thân họ. Nhưng cũng có những vị khách không cần phải nghe những lời chỉ dẫn. Hôm trước, ông Hicks đã nhìn thấy tám con diều hâu lượn lờ xung quanh một khu mỏ khác, chờ những con dơi bay ra để chén chúng.

Trong căn hầm ẩm thấp, Hicks cùng mọi người đã đếm số lượng dơi có mũi trắng trong 100 con và thu được tỉ lệ khoảng 50%. Ông cho biết tất cả những con dơi mũi trắng này chỉ có thể sống được đến tháng tư. Hicks là người đầu tiên nghiên cứu về cái chết ở loài dơi. Theo thông tin từ phía ông, có tới hơn 10 phòng thí nghiệm tại Hoa Kì đang cố gắng tìm câu trả lời cho bí ẩn này.

Tháng 01 năm 2007, một người khai thác mỏ đã thuật lại một hiện tượng lạ: những con dơi với số lượng lớn bất thường đã bay gần khu vực cửa vào một cái hang lớn gần Albany. Tháng 03 và tháng 04, hàng nghìn con dơi chết được tìm thấy ở ba cái hang và khu mỏ khác. Mỗi hang đều có số lượng dơi chết hoặc đang còn sống bị nấm chiếm một nửa.

Một hang có số lượng dơi là 15.584 con vào năm 2005; con số này là 6.735 vào năm 2007; ước tính cho đến mùa đông năm nay số lượng dơi chỉ còn khoảng 1500 con. Hang khác có số lượng dơi là 1.329 con vào năm 2006 nhưng đã giảm xuống chỉ còn 38 con vào mùa đông năm nay. Một số nhà sinh vật học lo sợ rằng năm nay có thể có đến 250.000 con dơi sẽ chết.

Kể từ tháng 09 năm 2007 – thời điểm ngủ đông của dơi bắt đầu, người ta đã tìm thấy những con dơi đã chết hoặc đang hấp hối tại 15 địa điểm thuộc bang New York. Hầu hết các địa điểm này đều có những người đến thăm đã từng sống tại 4 địa điểm mùa đông năm trước. Điều đó khiến các nhà nghiên cứu nghi ngờ rằng có thể chính con người đã lây bệnh cho loài dơi.

Những con dơi chết trên tuyết một cách bí ẩn (Ảnh: Micheal J.Okoniewski/ The New York Times)

Thông tin về căn bệnh từ các bang lân cận vẫn còn rất thiếu thốn. Susi von Oettingen – nhà sinh học nghiên cứu động vật bị đe dọa thuộc Ngành cá và động vật hoang dã Hoa Kì – cho biết: “Tại Berkshires thuộc bang Massachusettes, chúng tôi thu được thông tin về những con dơi chết tại các địa điểm mà trước đó chúng tôi không biết có hiện tượng ngủ đông xảy ra. Do đó, có thể trên thực tế tồn tại nhiều điểm ngủ đông của loài dơi hơn những gì chúng ta nhận thấy”

Tại Vermont, Scott Darling – một nhà sinh vật học nghiên cứu động vật hoang dã thuộc Ngành cá và động vật hoang dã – cũng cho biết: “Con số cuối cùng thu được là có khỏang 20 địa điểm tại New York, 4 tại Vermont và 2 tại Massachusetts. Chúng tôi ước tính số lượng dơi thuộc những địa bàn bị nhiễm bệnh này khoảng trên dưới 500.000 con. Chúng tôi không thể đếm được những con đã chết, vì chúng đều bay ra ngoài rồi chết ở đó, bên cạnh đó còn rất nhiều con đang hấp hối. Chúng tôi cũng đã nhận được trên 90 thông báo từ người dân ở Vermont”

Con người có thể không mắc nạn dịch này. Nhưng New Jersey, New York và Vermont đều khuyên người dân tránh xa những hang động có dơi sinh sống. Du khách đến các hang động, khu mỏ bị nhiễm bệnh buộc phải được khử trùng quần áo, giày ủng, dây thừng và các dụng cụ khác kể cả chiếc xe chuyên chở.

Một trong những cái hang bị nhiễm bệnh là nơi cư trú khi đông về của một phần ba đàn dơi Indiana từ Virginia cho đến Maine. Những con dơi Indiana có mũi hồng, mình dài hai inch, và nặng khoảng một phần tư ounce (khoảng 7g). Chúng là loài đặc biệt thích sống theo cộng đồng thường tập trung với nhau trong hang với mật độ 300 con trên một fit vuông.

Theo ông Hicks, “thật nực cười là trước thời điểm năm ngoái, phần lớn thời gian tôi bỏ ra là nhằm loại bỏ tên loài dơi ra khỏi danh sách động vật bị đe dọa” kể từ khi số lượng loài dơi tại bang Indiana tăng lên từ 1.500 con vào những năm 1960 đến 52.000 con.

Bà Von Oettingen cho biết: “Từ góc độ của một nhà sinh học, tôi thấy hiện tượng này quả thật là đáng sợ và khủng khiếp. Nếu chúng ta không thể ngăn chặn nó, chúng ta sẽ phải chứng kiến sự tuyệt chủng của những loài sinh vật đã có tên trong danh sách và cả những loài chưa hề được đưa vào danh sách này nữa”

Cư dân sống gần khu mỏ và hang động trong địa bàn đã thông báo với cơ quan bảo vệ động thực vật hoang dã của bang đặt tại rất nhiều địa điểm bị bệnh dịch khi họ phát hiện thấy những con dơi chết trong tuyết, bám vào những ngôi nhà hay thậm chí còn đang bay trong bão tuyết.

Các nhà sinh học lo ngại rằng nếu những con dơi đang bị một thứ bệnh truyền nhiễm phát sinh từ trong hang hoặc đâu đó lấy đi sinh mạng, thì căn bệnh đó có thể phát tán rất nhanh bởi loài dơi thường di cư hàng trăm dặm về nhiều hướng đến nơi sinh sống vào mùa hè của chúng – những nơi đó còn được gọi là nơi dành cho các bà mẹ. Tại đây, những con dơi cái sẽ sinh một con dơi con mỗi năm, góp thêm một thử thách cho vấn nạn sụt giảm số lượng. Theo ông Hicks, những con dơi cái đang chăm sóc con non có thể ăn lượng côn trùng một ngày bằng một nửa trọng lượng của nó.

Nhà sinh vật học Ryan von Lindin (cùng với Tina Kelley/ The New York Times) tại một khu mỏ thuộc Adirondacks (Ảnh: Al Hicks)

Các nhà nghiên cứu từ các cơ quan như Viện kiểm soát và phòng chống bệnh dịch, Trung tâm chăm sóc sức khỏe động thực vật hoang dã quốc gia thuộc chương trình Khảo sát địa chất Hoa Kì, Đại học Boston, cơ quan Y tế bang New York và thậm chí cả Thế giới động vật thuộc Disney cũng quan tâm đến vấn đề. Một số đưa ra ý tưởng chăm sóc những con dơi hoang dã gầy mòn nhằm giúp chúng tồn tại trong những tuần cuối trước khi xuân đến. Một số lại muốn cài những cái cảm biến nhiệt độ trên mình con dơi để kiểm soát mức độ thường xuyên chúng thức dậy. Số khác thì lại tạo những hình ảnh thân nhiệt của những con dơi ngủ đông.

Các nhà nghiên cứu khác lại băn khoăn liệu có phải những loại thuốc trừ sâu mới được giới thiệu có liên quan đến virus West Nile nguy hiểm hàng đầu cũng đóng góp vào đại dịch này hay không. Ngoài ra, hướng chú ý của họ cũng tập trung vào chất độc hoặc nguồn thức ăn của loài dơi đang giảm đáng kể.

Tiến sĩ Thomas H. Kunz – giáo sư sinh học thuộc Đại học Boston – nói rằng cấu tạo cơ thể của loài dơi cũng sẽ được nghiên cứu, một phần là để xác định tỉ lệ lớp mỡ trắng và mỡ nâu. Thú vị hơn là nhằm nghiên cứu lớp mỡ màu nâu nằm giữa hai xương dẹt ở vai của dơi có vai trò giúp chúng giữ ấm khi chúng bắt đầu tỉnh giấc vào tháng 04 sau thời gian ngủ đông kéo dài. Tiến sĩ Kunz cho biết: “Dường như những con dơi mũi trắng không có đủ lớp mỡ cần thiết, dù là nâu hay trắng, để có thể thức dậy. Chúng chết ngay tại chỗ ngủ của mình, và chúng không có khả năng để thoát ra khỏi trạng thái mê mệt”

Các máy quay của nhóm nghiên cứu đã cho thấy những con dơi trong hang bị đánh thức phải mất nhiều giờ hơn để tỉnh, mỏ Adirondack cũng gặp trường hợp như thế. Tiến sĩ Kunz nhấn mạnh rằng nếu dơi cái trở nên quá gầy mòn, nó sẽ không có đủ hooc-mon cần thiết để thúc đẩy quá trình rụng trứng và sinh sản. Trong quá trình tìm kiếm nguyên ngân gây ra đại dịch, các nhà nghiên cứu đã bị cản trở do thiếu kiến thức ranh giới về các thói quen ví dụ như những con dơi nên tăng trọng lượng thêm bao nhiêu vào mùa thu, chúng ngủ đông ở những chỗ nào và có bao nhiêu con dơi sống trong khu vực.

Tiến sĩ Elizabeth Buckles – trợ lý giáo sư tại Cornell đồng thời là cộng sự trong nghiên cứu về dơi – cho biết: “Chúng tôi sẽ phải tìm hiểu rất nhiều về loài dơi theo một phương thức toàn diện mà có rất ít loài động vật được nghiên cứu kĩ càng như thế. Mặc dù việc nghiên cứu là tốt. Nhưng thật không may lại phải tiến hành trong tình cảnh như thế này”

Số lượng dơi chết quá lớn gây ảnh hưởng đến cả hiệu quả kinh tế. Một nghiên cứu về loài dơi không đuôi Brazil tại tây nam Texas cho thấy với sự góp mặt của mình, những con dơi đã tiết kiệm cho nông dân trồng bông từ 1/8 đến 1/6 giá trị mùa màng nhờ ăn những côn trùng có hại. Ông Darling, nhà sinh học nghiên cứu động thực vật hoang dã tại Vermont, phát biểu: “Logic chỉ ra rằng khi nửa triệu con dơi có khả năng biến mất trong khu vực này thì sẽ xuất hiện hiện tượng phân nhánh về sự phong phú của côn trùng trong mùa hè tới”

Khi ông Kicks đi sâu vào trong hang, mật độ những con dơi treo mình trên vòm hang tăng lên. Giống như những chùm quả, nằm tĩnh lặng đến nỗi trông chúng dường như đã chết. Ở một số nhóm đông đúc, chỉ có những cái mũi hay khuỷu tay động đậy. Một số con còn vòng cánh xung quanh con gần nhất với nó. Cái bụng trắng của chúng chúc xuống dưới. Khi chúng tỉnh dậy, chúng phát ra một âm thanh chói tai giống như ai đó nghiến răng vậy.

Thềm hang không có xác con vật chết. Theo ông Hicks, những con gấu trúc bắc Mỹ đã đến và ăn những cái xác này. Chúng rắc những viên đá dọc theo dấu chân của chúng. Sau sáu giờ đồng hồ ở trong hang để lấy mẫu vật, đếm những con dơi mũi trắng và chụp ảnh, Hicks cho biết đối với ông, tìm hiểu để có một bức tranh toàn diện cũng là một dạng biện pháp. Ông cho biết: “Tôi chỉ nghĩ là tôi sẽ không bao giờ được thấy cảnh tượng này một lần nữa. Chúng ta là những người cuối cùng được chứng kiến một số lượng dơi lớn đến thế trong cuộc đời mình"