Ol Doinyo Lengai - Ngọn núi lửa độc đáo nhất thế giới

Không có những đợt phun trào đỏ ngầu dung nham, ngọn núi lửa Ol Doinyo Lengai ở châu Phi lại tuôn trào dòng nham thạch đen ấn tượng.

Đã qua không biết bao nhiêu thế hệ, những người Maasai bản địa ở Tanzania (Trung Đông Phi châu) vẫn gọi ngọn núi lửa còn hoạt động này là Ol Doinyo Lengai, trong thổ ngữ mang nghĩa Mountain of God – ngọn núi của thần thánh. Từ thời Eng’ai, một trong những vị thần của người Maasai, khi tạo nên ngọn núi lửa có lẽ bà đang ở trong một tâm trạng không tốt.

Người Maasai coi Eng’ai là vị thần cao cả đã dựng nên vạn vật. Bà thường xuất hiện với 2 hình ảnh, bề ngoài màu đen (Eng’ai Narok) hiền hòa và bao dung với người Maasai còn nếu bề ngoài màu đỏ (Eng’ai Nayokie) thường mang lại tai họa.

Ngọn núi lửa Ol Doniyo Lengai duy nhất vẫn hoạt động tại Tanzania. (Ảnh: ravpix/flickr)

Ol Doinyo Lengai là một trong những núi lửa kỳ lạ nhất trên Trái Đất, thậm chí trong hệ Mặt Trời. Nhìn từ xa, ngọn núi này không có gì đặc biệt, nhưng khi nhìn vào miệng phun phía bắc, người quan sát sẽ thấy nó phun ra một dạng dung nham đen độc đáo, tương đối nguội và chảy như dầu máy.

Nằm ở Đới tách giãn Đông Phi, phía bắc Tanzania, Ol Doinyo Lengai là núi lửa đang hoạt động duy nhất được biết đến với khả năng phun dung nham gốc carbon, hay dung nham natrocarbonatite. Có một số bằng chứng cho thấy núi lửa trên sao Kim cũng có thể từng phun dung nham natrocarbonatite, nhưng trên Trái Đất, Ol Doinyo Lengai là núi lửa duy nhất hoạt động như vậy.

Với chiều cao 2.962 m, núi lửa này có hai miệng phun, nhưng chỉ có miệng phun phía bắc phun trào. Thời kỳ phun trào gần đây nhất bắt đầu vào tháng 4/2017 và vẫn tiếp diễn theo báo cáo mới nhất vào tháng 3/2024.

Ol Doinyo Lengai là núi lửa đang hoạt động duy nhất được biết đến với khả năng phun dung nham gốc carbon.

Năm 2009, một nhóm nhà nghiên cứu núi lửa thu thập các mẫu khí từ Ol Doinyo Lengai để tìm hiểu dòng dung nham gốc carbon độc đáo. Họ phát hiện, thành phần của chúng rất giống với những loại khí phun ra từ các sống núi giữa đại dương, dù Ol Doinyo Lengai nằm khá sâu trong đất liền.

Điều này khiến nhóm nghiên cứu kết luận, dung nham giàu carbon sinh ra do các khoáng chất tan chảy ở lớp phủ trên - lớp đá dày ngay bên dưới vỏ Trái Đất. "Tính chất hóa học và cấu tạo đồng vị của các khí cho thấy, CO₂ bắt nguồn trực tiếp từ lớp phủ trên, bên dưới Đới tách giãn Đông Phi", David Hilton, giáo sư địa hóa học tại Viện Hải dương học Scripps thuộc Đại học California San Diego, đồng tác giả của nghiên cứu năm 2009, cho biết.

Mặc dù cũng có một vài ngọn núi lửa phun trào dung nham chứa carbonate nhưng Ol Doinyo Lengai lại đặc biệt theo cách riêng của mình. Nếu bạn muốn trải nghiệm ngọn núi lửa hoàn toàn khác thường, hãy đặt Ol Doinyo Lengai trong danh sách các điểm đến trong tương lai.

Carbon và silicate phun trào khỏi miệng Ol Doinyo Lengai có màu đen và nhiệt độ chỉ bằng một nửa so với núi lửa thông thường. Mặc dù vậy nó vẫn có thể “nướng” cháy mọi thứ với nhiệt độ hơn 500 độ C và sau đó sẽ nguội đi một cách nhanh chóng khi tiếp xúc với không khí. Ban đêm, người ta cũng có thể quan sát những đốm màu cam bốc lên từ miệng núi lửa chứ không chỉ tuyền một màu đen.

Với nhiều nhà “núi lửa học”, họ coi Ol Doinyo Lengai giống như “ngọn núi lửa đồ chơi” bởi sức nóng vừa phải. Các đoàn khoa học cũng thường xuyên đến đây cùng với dòng du khách để nghiên cứu và ngắm nhìn phong cảnh kỳ vĩ do mẹ thiên nhiên tạo nên. Dung nham nhìn giống như bọt xà bông hơn là nham thạch và bạn sẽ cảm thấy có thể dùng thìa, muỗng để xúc về làm kỷ niệm.

Một Hornito nhìn như chiếc sừng khổng lồ sừng sững trên đỉnh núi lửa. (Ảnh: Ric Lander/flickr)

Những tay leo núi và người yêu khám phá thường đi bộ theo lối của những hornitos (tháp nhọn được tạo lên bởi dòng nham thạch phun trào). Những tháp đá hình nón này khiến cho nhiều người rất thích thú và việc đến gần núi lửa khi nó đang hoạt động còn là trải nghiệm hấp dẫn hơn.

Hornitos được tạo nên với sự trợ giúp của số lượng lớn carbon dioxide. Nó tạo nên những bọt dung nham to bằng quả bóng đá, sau khi bị vỡ ra nó từ từ tạo nên lớp nền và vun dần lên thành hình nón.

Mỗi khối nham thạch phun ra tại Lengai không quá lớn chỉ rộng khoảng một mét và nhanh chóng nguội đi khi đang ở trên không trung. Khi rơi xuống nó vỡ tan trong chốc lát.

Dòng nham thạch chảy xuống màu đen dễ làm người ta tưởng nhầm là bùn. Không quá khó để đo độ tuổi của nham thạch phun ra tại Lengai. Ban đầu chúng có màu đen như hắc ín, cấu thành một cách mềm mại theo từng gợn sóng thường gọi là pahoehoe. Sau đó tùy theo hàm lượng vật chất bên trong mà chúng có thể đổi sang màu xám, nâu hay đen. Tồn tại trên ngoài vài ngày, sự thay đổi hóa học bên trong diễn ra khi mưa xuống, lớp dung nham chuyển thành màu trắng và dễ bị vỡ hơn.

Từ thế hệ này qua thế hệ khác, những phụ nữ Maasai có gia đình tụ tập dưới chân ngọn núi lửa để hy vọng thần Eng’ai sẽ đáp lại những lời cầu nguyện và cho họ con cái.

Nhiều du khách chọn Ol Doniyo Lengai không chỉ muốn thử cảm giác đất dưới chân mình nóng đến chảy cả giầy ra sao, mà còn bởi đây là ngọn núi lửa duy nhất còn hoạt động tại Tanzania. Đây cũng không phải là điểm dành cho du khách thông thường bởi vị trí địa lý nằm giữa một vùng hoang dã và không có các điểm lưu trú tiện lợi như đỉnh Kilimanjaor, khu bảo tồn Ngorongoro Crater hay công viên quốc gia Serengeti.

Từ Arusha (cách thủ đô Dodoma 420km), thị trấn lớn gần nhất, mất gần cả ngày trên cung đường bụi đất qua những vùng đất của người Maasai và khu vực sinh sống của đà điểu, hươu cao cổ, ngựa vằn mới đến được gần Ol Doinyo Lengai. Nếu khởi hành từ khu nghỉ chân bên dưới vào nửa đêm về sáng (1h sáng) bạn sẽ có thể lên được đến đỉnh núi và ngắm bình mình tại đỉnh thung lũng Rift. Nhiều du khách chọn cắm trại qua đêm giữa hoặc sát chân núi nếu không muốn di chuyển một lần cho chặng đường dài.

Những tháp đá hình nón được tạo thành bởi dung nham và dòng nham thạch màu xám chảy xuống sườn núi lửa Ol Doniyo Lengai. (Ảnh: Cw Anderson/flickr)

Điểm ấn tượng từ xa du khách sẽ dễ dàng nhận ra là dòng dung nhảm chảy thành những vệt dài với gam màu xám nhiều sắc độ. Ngoài việc chiêm ngưỡng ngọn núi lửa kỳ lạ, bạn còn có cơ hội gặp gỡ những người Maasai bản địa và tìm hiểu đời sống cũng như nét văn hóa đặc trưng của họ.

• 10 núi lửa đáng sợ nhất thế giới
• 11 vụ núi lửa phun trào kinh hoàng nhất trong lịch sử
• Núi lửa là gì? Núi lửa được hình thành như thế nào?