Say nắng, say nóng: Nguyên nhân và cách xử trí

Say nắng, say nóng là hiện tượng thường gặp trong mùa hè, đặc biệt là trong những ngày nắng nóng cao điểm... Khi bị say nắng, say nóng con người không chỉ mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu,... mà còn có thể gây đột quỵ. Nếu bệnh nhân không được xử trí kịp thời có thể để lại các di chứng thần kinh không hồi phục và tử vong.

Say nắng thường biểu hiện bệnh nặng ngay từ đầu, có thể có nhiều dấu hiệu thần kinh sớm.

Do đó chúng ta cần hiểu được trong điều kiện, hoàn cảnh nào con người dễ bị say nắng, say nóng để phòng tránh và cách xử trí khi có người bị say nắng, say nóng, nhất là trong điều kiện thời thời tiết hiện nay.

Say nóng là gì?

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ, say nóng là phản ứng của cơ thể khi mất lượng lớn nước và muối, thường là do đổ mồ hôi quá nhiều.

Dịch vụ Y tế Quốc gia Mỹ (NHS) cho biết các dấu hiệu của say nóng gồm mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu, cảm thấy ốm hay bị bệnh, đổ mồ hôi quá nhiều, da trở nên nhợt nhạt, ẩm ướt hoặc bị phát ban do nhiệt. Ngoài ra, người gặp tình trạng này có thể bị chuột rút ở tay, chân hay bụng, thở nhanh hoặc nhịp tim nhanh, nhiệt độ cơ thể cao, khát nước và yếu ớt.

Say nắng (sốc nhiệt) là gì?

Trái lại, CDC cho hay sốc nhiệt là bệnh nghiêm trọng nhất liên quan đến nhiệt. Nó xảy ra khi cơ thể không kiểm soát được nhiệt độ khiến nhiệt độ tăng nhanh, cơ chế tiết mồ hôi không hoạt động và cơ thể không hạ nhiệt được.

Khi say nắng xảy ra, nhiệt độ cơ thể có thể tăng lên đến 41 độ C hoặc hơn trong vòng 10-15 phút. Nó gây thương tật vĩnh viễn hoặc tử vong nếu bệnh nhân không được điều trị khẩn cấp.

Triệu chứng của say nắng gồm lú lẫn, thay đổi trạng thái tinh thần, nói lắp, mất ý thức (hôn mê), da nóng, khô hoặc đổ nhiều mồ hôi, co giật, nhiệt độ cơ thể rất cao và có nguy cơ tử vong nếu điều trị muộn.

Nguyên nhân

Say nắng

Khi lao động hoặc đi quá lâu ngoài trời nắng, nhiều tia nắng sẽ chiếu thẳng vào vùng cổ gáy. Dưới tác dụng liên tục của ánh sáng mặt trời gay gắt, trung tâm điều hòa thân nhiệt cơ thể sẽ bị chấn động làm rối loạn điều hòa thân nhiệt cùng với hiện tượng mất nước cấp của cơ thể. Như vậy say nắng thường biểu hiện bệnh nặng ngay từ đầu, có thể có nhiều dấu hiệu thần kinh sớm, rất rõ tổn thương có thể hồi phục hoặc không hồi phục. Một số trường hợp có thể có tụ máu dưới màng cứng và trong não.

Say nóng

Là tình trạng mất nước toàn thể kèm theo rối loạn điều hòa thân nhiệt, rối loạn vận mạch mà bản chất là do trung tâm điều hòa thân nhiệt không thích ứng với điều kiện thời tiết xung quanh. Ánh nắng mặt trời và sức nóng là 2 tác nhân vật lý có thể gây stress với cơ thể. Khi nhiệt độ ngoài trời quá cao, cùng với việc phải phơi mình quá lâu dưới ánh nắng mặt trời hoặc phải làm việc trong điều kiện môi trường nhiệt độ cao nóng bức (hầm lò, trong phòng kín...), hoặc hoạt động thể lực quá sức ở người trẻ (chơi các môn thể thao cường độ cao, làm việc nặng nhọc kéo dài)... sẽ dẫn đến hiện tượng lượng nhiệt sinh ra và lượng nhiệt hấp thu lớn hơn nhiều so với lượng nhiệt cơ thể tỏa ra môi trường xung quanh. Do đó trong say nóng, tình trạng mất nước toàn thể là chủ yếu.

Cần trang bị thiết bị chống nắng khi làm việc ngoài trời nắng để phòng say nắng, say nóng.

Biểu hiện khi bị say nắng, say nóng

Một đặc điểm chung là cả say nóng và say nắng đều dẫn đến một tình trạng tăng thân nhiệt.  Triệu chứng kinh điển là tăng thân nhiệt >40 độ C và suy chức năng thần kinh xảy ra đột ngột ở 80% các trường hợp. Khi thân nhiệt tăng sẽ dẫn tới tăng quá trình đào thải mồ hôi làm cơ thể mất một lượng nước lớn, hiện tượng này nếu không được bù kịp thời sẽ dẫn tới hậu quả giảm khối lượng tuần hoàn gây trụy tim mạch, rối loạn chất điện giải nặng có thể gây tử vong. Một yếu tố nguy cơ nữa khi nhiệt độ cơ thể tăng cao sẽ gây rối loạn hoạt động chức năng của rất nhiều cơ quan như tim mạch, hô hấp, thần kinh...

Các dấu hiệu nhẹ ban đầu: Nhịp tim nhanh, thở nhanh, đỏ da, có thể vã mồ hôi kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn. Chú ý, ở người già các dấu hiệu thường kín đáo và không đặc hiệu ở giai đoạn sớm.

Các biểu hiện nặng hơn nếu không được xử trí kịp thời: Tụt huyết áp, rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê. Thân nhiệt tăng quá cao còn gây mất điện giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, xuất huyết, suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.

Các biểu hiện của say nắng, say nóng có thể tùy theo mức độ tăng thân nhiệt và thời gian.

Cách xử trí

Trước một trường hợp say nắng, say nóng cần nhanh chóng tiến hành những biện pháp sơ cứu ngay lập tức khi chưa có sự hỗ trợ của nhân viên y tế hay phương tiện y tế:

Nhanh chóng tiến hành giảm thân nhiệt cho nạn nhân: Chuyển ngay nạn nhân vào chỗ mát, thoáng gió, cởi bỏ bớt quần áo, cho uống nước mát có pha muối, chườm lạnh bằng khăn mát hoặc nước đá ở những vị trí có động mạch lớn đi gần ngoài da như nách, bẹn, cổ. Việc tiến hành giúp bệnh nhân hạ nhiệt là vô cùng quan trọng và cần thiết. Bởi say nắng, say nóng nguyên nhân là do thân nhiệt tăng và mất nước.

Nếu nạn nhân hôn mê không uống được nước hoặc nôn liên tục, sốt tăng liên tục, kèm các triệu chứng đau bụng, đau ngực, khó thở thì phải nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Trong quá trình vận chuyển vẫn thường xuyên chườm mát cho nạn nhân.

Tại các trung tâm y tế, nạn nhân sẽ được truyền bù nước và điện giải cũng như các biện pháp hỗ trợ khác. Trong trường hợp nạn nhân sốt cao có thể dùng paracetamol để hỗ trợ hạ sốt. Nếu có co giật phải dùng các thuốc chống co giật cho bệnh nhân. Trường hợp nạn nhân hôn mê có thể phải đặt ống nội khí quản thở máy.

Uống đầy đủ nước khi trời nóng hoặc lao động nặng.

Phòng chống say nắng, say nóng

• Một điều quan trọng là phải có các biện pháp dự phòng say nắng, say nóng. Đó là không làm việc quá lâu ngoài trời nắng hoặc trong môi trường nóng bức cũng như tránh các hoạt động thể lực quá sức.
• Luôn trang bị đầy đủ thiết bị chống nắng khi lao động, làm việc ngoài trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ, nón, kính,…
• Làm thoáng mát môi trường làm việc, đặc biệt là các công xưởng, hầm lò rất có ý nghĩa trong việc phòng chống say nắng, say nóng.
• Thường xuyên uống nước dù chưa khát. Nên uống nhiều nước có pha muối hoặc tốt nhất là uống dung dịch oresol, nước trái cây.
• Nên định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc thì nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 15 - 20 phút.

Tiên tri về Ngày tận thế của sách Khải Huyền lấy cảm hứng từ những lời nguyền ngoại giáo?

Top 9 nơi khắc nghiệt nhất hành tinh

Loại thuốc đắt nhất thế giới hoạt động thế nào?