Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc đã công nhận Đền mặt trời Konark của Ấn Độ là Di sản văn hóa thế giới năm 1984.
Đền mặt trời Konark, Orissa - Di sản văn hóa thế giới tại Ấn Độ
Đền mặt trời Konark nằm bên ngoài thành phố Puri ở Orissa, bên bờ biển của vịnh Bengal. Orissa xưa kia là trung tâm cực thịnh của đạo Phật ở Ấn Độ. Đền mặt trời Konark là biểu tượng cho kiến trúc mang phong cách Phật Giáo trong nền văn hóa Ấn Độ. Đền mặt trời Konark được xây dựng vào khoảng năm 1238 – 1264 dưới triều đại của vua Narasimha Deva. Ấn Độ có nhiều đền thờ Thần Mặt Trời nhưng đền mặt trời Konark là ngôi đền lớn nhất trong số đó.
Toàn bộ ngôi đền được xây dựng từ vật liệu là đá sa thạch với những chi tiết chạm trổ công phu và có hình dáng như một cỗ xe ngựa với 24 bánh xe và 6 con ngựa. Phía trước mặt đền là 2 con sư tử lớn canh giữ. Đền mặt trời Konark là 1 trong 7 kỳ quan của Ấn Độ và là 1 trong 30 di sản thế giới được Unesco công nhận.
Bởi nằm ngay bên bờ vịnh Bengal nên ngôi đền Konarak hứng chọn những tia nắng mặt trời, chính điều này làm tăng thêm vẻ đẹp rực rỡ của đền Konarak. Đền mặt trời Konarak là minh chứng cho thời kỳ hưng thịnh của vương quốc Orissa và có liên quan mật thiết đến tín ngưỡng Bà La Môn và các hinh thức liên kết trong lịch sử. Konarak có nguồn gốc từ tên vị thần mặt trời trong truyền thuyết của Ấn Độ. Konarka là sự kết hợp của hai từ Kona và Arka. Đây được coi là một trong những trung tâm đầu tiên thờ thần mặt trời ở Ấn Độ.
Được vua Narasimha Deva cho xây dựng để mừng chiến thắng sau khi dẹp tan quân xâm lược Hồi Giáo. Sau những năm tháng huy hoàng, đền thờ đã bị bỏ hoang trong những năm đầu thế kỷ 17 sau khi xảy ra việc sứ giả của Hoàng đế Mughal Jahangir tới đây và xúc phạm, coi thường nơi này. Truyền thuyết kể rằng ngôi đền được dựng nên bởi Samba – con trai của Chúa Krishna. Samba bị bệnh phong và sau mười hai năm sám hối, ông đã được thần Surya chữa lành bệnh vì thế ông đã cho xây dựng ngôi đền này như lời cảm tạ đến thần mặt trời.
Bởi nằm ở vị trí địa lý đặc biệt nên đền thờ thần mặt trời Konarak là nơi đón những tia nắng mặt trời đầu tiên trên vịnh Bengal. 24 bánh xe bên ngoài đền thờ với những nét điêu khắc về những động cơ, trục bánh xe tượng trưng cho chu kỳ của các mùa và các tháng. Cũng giống như nhiều ngôi đến khác ở Ấn Độ, đền thờ thần mặt trời Konarak được chia thành những khu vực riêng. Xung quanh đền thờ có rất nhiều các bức phù điêu chạm khắc cầu kỳ và tinh xảo đặc trưng của Ấn Độ. Những bức phù điêu ở đây rất đa dạng với nhiều hình ảnh và câu chuyện khác nhau từ những hình ảnh về các con vật thần thoại như sư tử, đến các nhạc sĩ, vũ công và đặc biệt rất nhiều những bức phù điều với hình ảnh khiêu dâm, tình dục. Đền thờ thần mặt trời Konarak còn là minh chứng cho những thành tựu của kiến trúc Kalinga – một trong những nét kiến trúc đặc trưng của Ấn Độ.
Trước đây, Konarak đã từng có thời kỳ là một cảnh biển nhộn nhịp của Kalinga. Trong thời gian đó nơi đây được coi là nơi giao thương buôn bán và du nhập nhiều nền văn hóa của khu vực Đông Nam Á. Hiện nay đền thờ thần mặt trời Konarak là một trong nhưng di sản quan trọng của Ấn Độ, vào những ngày lễ quan trọng người dân Ấn Độ vẫn hành hương về đây để cúng bái tỏ lòng thành kính với thần Surya. Khách du lịch cũng tìm đến đây thăm quan khá đông để tìm hiểu về một trong những tín ngưỡng tôn giáo của Ấn Độ. Đền nằm trong một khung cảnh thiên nhiên khá đẹp, xung quanh là rừng phi lao và một số loài cây sống trên cát khác. Do địa hình nên xung quanh khu vực này vẫn còn khá hoang sơ vì thế càng làm cho ngôi đền trờ nên huyền bí và hấp dẫn với khách du lịch.