Làm sao chúng ta biết người khác đang nghĩ gì? Làm sao chúng ta đánh giá người khác và điều gì diễn ra trong não bộ khi chúng ta làm vậy?
Nhà khoa học thần kinh của MIT Rebecca Saxe đang giải quyết những câu hỏi khó khăn trên và còn nhiều câu hỏi khác. Mục đích của Rebecca không gì hơn là tìm hiểu làm cách nào bộ não hình thành những khả năng khiến con người độc đáo – đưa ra những đánh giá đạo đức, phát triển hệ thống niềm tin và hiểu ngôn ngữ.
“Đó là một mục tiêu lớn, nhưng từng phần của nó có thể được giải thích theo nhiều cách khác nhau.”
Saxe nhận vị trí giảng viên các ngành khoa học não và nhận thức tại MIT năm 2006, chuyên ngành nhận thức xã hội – cách thức mọi người diễn dịch suy nghĩ của người khác. Đây là một chủ đề khó vì suy nghĩ và lòng tin của con người không thể quan sát trực tiếp.
“Đây là những loại hình tư tưởng cực kỳ trừu tượng, mặc dù chúng ta sử dụng chúng thuần thục và thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày.”
Mặc dù không thể quan sát suy nghĩ trực tiếp, người ta có thể quan sát gián tiếp phần não nào hoạt động khi mọi người nghĩ về một số thứ nhất định. Saxe dò tìm các mạch não hàm chỉ suy nghĩ của con người với một kỹ thuật được gọi là chụp ảnh cộng hưởng từ chức năng (fMRI), một loại hình chụp não đo dòng chảy của máu.
Sử dụng fMRI, Saxe có thể xác định một vùng não (mạch nối đỉnh thái dương) sáng lên khi mọi người nghĩ về suy nghĩ của những người khác, một điều mà chúng ta thường làm khi cố gắng hình dung tại sao mọi người lại hành động như thế này hay thế khác.
Theo Nancy Kanwisher, Giáo sư Khoa học Não và nhận thức tại MIT và là người hướng dẫn luận án tiến sĩ của Saxe, phát hiện này “là một trong những khám phá đáng ngạc nhiên nhất trong lĩnh vực khoa học thần kinh nhận thức não người.”
"Chúng ta vốn đã biết một số phần của não liên quan đến những lĩnh vực cụ thể của sự điều khiển cơ vận động và nhận thức, nhưng nhiều người nghi ngờ rằng quá trình nhận thức tầm cao trừu tượng như hiểu được suy nghĩ của người khác có thể được thực hiện chỉ trong một mảnh riêng vỏ não."
Ảnh chụp não bằng phương pháp chụp cộng hưởng từ chức năng cho thấy một vùng não tên là mạch nối đỉnh thái dương (TPJ) sáng lên. Nhà thần kinh học của MIT Rebecca Saxe đã chứng minh rằng TPJ hoạt động khi con người nghĩ về suy nghĩ của những người khác. (Ảnh: Rebecca Saxe) |
Phân tích não bộ
Vì phương pháp fMRI tiết lộ hoạt động não bộ gián tiếp bằng cách giám sát dòng máu chảy hơn là sự đốt nơ-ron, nó được xem là một công cụ khá thô sơ trong nghiên cứu nhận thức. Tuy nhiên, theo Saxe, nó vẫn đưa ra bước tiếp cận quý báu đối với các nhà khoa học thần kinh.
Những phương pháp chính xác hơn, ví dụ như ghi lại hoạt động của những nơ-ron riêng lẻ, không thể áp dụng trên người vì chúng gây tổn thương. fMRI chỉ chụp ảnh chung của hoạt động não, giúp nhìn thấu phần nào của não liên quan đến các hoạt động nhận thức phức tạp.
Những công trình gần đây của Saxe sử dụng fMRI để đào sâu vào việc đánh giá đạo đức – cụ thể là điều gì xảy ra trong não khi mọi người đánh giá liệu người khác có đang cư xử có đạo đức hay không. Đánh giá hành vi của người khác trong những tình huống như trên hóa ra lại là một quá trình phức tạp tùy thuộc vào nhiều thứ hơn chỉ là một hiện tượng riêng lẻ.
“Hai sự kiện với đầu ra phán đoán hoàn toàn giống nhau nhận được những phản ứng cực kỳ khác nhau dựa và sự suy luận của chúng ta về tình trạng tinh thần của người khác và những gì họ đang nghĩ.”
Ví dụ, đánh giá thường dựa trên liệu người đánh giá có mâu thuẫn với người thực hiện hành động hay không. Khi một người lính kích hoạt một quả bom, nhận thức của người quan sát về việc người lính có dự định giết hại dân thường không tùy thuộc vào liệu người lính và người quan sát có ở cùng một phía trong mâu thuẫn hay không.
Trong một công trình tương lai, Saxe và một trong những cộng sự sau tiến sĩ dự định nghiên cứu làm thế nào trẻ em xây dựng được lòng tin đối với đến những chủng tộc hiềm khích lâu dài với chủng tộc của chúng (ví dụ, người Hồi giáo và Serb ở Nam Tư trước kia, hoặc người Sunnie và Shiite ở nhiều vùng Trung Đông).
Họ hy vọng đầu tiên sẽ xác định được vùng não hoạt động khi người ta nghĩ về những thành viên của một nhóm người mâu thuẫn, sau đó quan sát bất kỳ thay đổi nào trong hoạt động não tiếp theo những nỗ lực thương thuyết ví dụ như “chiến dịch hòa bình” mà tập hợp trẻ em từ hai nhóm người thù khích nhau.
Những câu hỏi lớn
Saxe lấy bằng tiến sĩ của MIT vào năm 2003, và gần đây sinh viên cao học đầu tiên của cô, Liane Young, bảo vệ luận án tiến sĩ thành công. Điều này mở rộng số lượng các nhà khoa học não và nhận thức nữ tại MIT, bắt đầu với Molly Potter, giảng viên tâm lý, người hướng dẫn Kanwisher.
Saxe, người Toronto, cho biết cô muốn trở thành một nhà khoa học từ khi còn bé, do hai người họ hàng là các nhà sinh hóa học.
Đầu tiên, “Tôi muốn trở thành một nhà di truyền học vì tôi cho rằng thật là thú vị khi bạn có thể tạo nên sự sống từ hóa chất. Bạn có thể bắt đầu với một phân tử và tạo nên một con người. Tôi cho rằng điều này vô cùng đáng ngạc nhiên.”
Cuối cùng cô bị ngành khoa học thần kinh hấp dẫn vì cô muốn khám phá những câu hỏi to lớn hơn, ví dụ bộ não hình thành trí tuệ như thế nào.
Cô cho biết bước tiến này đặt cô vào vị trí mà cô muốn trong quá trình liên tục của các nghiên cứu khoa học, bao gồm từ những hệ thống nhỏ như đường dẫn tín hiệu tế bào cho đến toàn bộ xã hội loài người. Ở mỗi cấp độ, có sự cân bằng giữa tầm vóc của câu hỏi và sự cụ thể của câu trả lời.
“Tôi đang thực hiện điều này vì tôi muốn theo đuổi những câu hỏi trừu tượng hơn, có lẽ ở cái giá không tìm ra được câu trả lời.”