Có nhiều giả thuyết về lý do giun đất bò lên khi mưa, từ việc hấp thụ oxy đến nhu cầu di chuyển nhanh để giao phối hoặc di cư.
Những ngày mưa, người ta thường thấy nhiều giun đất bò trên vỉa hè và mặt đường. Vậy điều gì khiến chúng bò ra khỏi nơi trú ẩn an toàn dưới đất khi trời mưa?
Một số người cho rằng giun bò lên mặt đất để không bị chết đuối trong hang. Tuy nhiên, giun không có phổi như người, theo Thea Whitman, nhà khoa học nghiên cứu đất tại Đại học Wisconsin-Madison. Thay vào đó, chúng hấp thụ oxy qua da và có thể hấp thụ cả từ nước lẫn không khí.
Giun đất thường xuyên bò lên khi trời mưa. (Ảnh: Roman Romanov/Alamy Stock Photo).
"Tôi từng để giun đất trong nước nhiều ngày và chúng không chết", Kevin Butt, nhà sinh thái học giun đất tại Đại học Central Lancashire ở Preston, Anh, nói.
Thực tế, một nghiên cứu năm 1956 phát hiện rằng 5 loài giun đất có thể sống 31 - 50 tuần trong đất hoàn toàn ngập nước, Whitman cho biết. "Miễn là có oxy trong nước, những con giun này vẫn thở được", bà giải thích.
Tuy nhiên, Whitman lưu ý rằng một nghiên cứu năm 2008 về hai loài giun đất chỉ ra, một số con có xu hướng bò lên mặt đất vào những ngày mưa có thể phần nào liên quan đến việc tiêu thụ oxy.
"Những loài cần mức oxy cao hơn dễ có khả năng bò ra khỏi hang hơn khi trời mưa. Loài không cần mức oxy cao như vậy ít có khả năng lên mặt đất. Tóm lại, một số loài giun nhạy cảm hơn với mức oxy thấp và rời khỏi hang khi mưa lớn trong khi những loài khác vẫn vui vẻ dưới lòng đất", bà nói.
Một giả thuyết phổ biến khác là giun cảm nhận những rung động từ mưa giống như loại rung động cảnh báo một con chuột chũi đang đến. Do đó, có thể chúng bò lên với ý định trốn khỏi kẻ săn mồi. Tuy nhiên, Butt cho rằng giả thuyết này rất khó xảy ra. Hành động của một kẻ săn mồi như chuột chũi trong đất sẽ không có nhịp điệu, nên giun đất có thể phân biệt được chuột chũi với mưa.
Một khả năng khác là nước mưa trong đất gây hại cho giun theo cách nào đó. Ví dụ, khi mưa có tính axit, hoặc khi các hóa chất có hại như kim loại nặng được giải phóng, theo Whitman.
Dù nghiên cứu năm 2008 không tìm được bằng chứng cho thấy những hợp chất độc hại trong nước mưa đẩy giun ra khỏi lòng đất, Whitman lưu ý rằng giới nghiên cứu đôi khi sử dụng hóa chất để thu thập giun. "Đổ hỗn hợp bột mù tạt và nước xuống đất sẽ làm giun khó chịu, khiến chúng bò lên mặt đất. Tại đó, các nhà nghiên cứu có thể thu thập chúng và mang đi phân tích", bà giải thích.
Butt cho rằng lời giải thích khả dĩ nhất là, giun bò lên khi mưa để di chuyển nhanh hơn trên mặt đất ướt, thay vì chậm chạp đào bới qua đất như thường lệ. "Chúng cần môi trường ẩm ướt để tồn tại, do đó, những ngày mưa có thể cho phép chúng di chuyển trên mặt đất", Whitman nói. Giun đất có thể thực hiện những chuyến đi như vậy để giao phối hoặc di cư, bà bổ sung.
Theo Butt, cách giải thích này có thể giúp làm sáng tỏ hành vi "rung chân" ở một số loài chim và bò sát. Thay vì tạo ra âm thanh khi di chuyển trong đất như chuột chũi, những loài vật này dậm chân trên bề mặt, tạo ra rung động giống như do mưa gây ra. "Những rung động này có thể khiến giun đất bò lên trên và trở thành con mồi cho kẻ đi săn", Butt nói.
Một phong tục gọi là "worm grunting" hay "worm charming" tận dụng phản ứng này của giun đất. Sử dụng gậy hoặc cưa, người ta tạo ra những rung động trong đất để dụ giun chui lên và bắt làm mồi. Ngoài ra, worm charming hiện cũng được sử dụng trong một số cuộc thi, ví dụ trong lễ hội Worm Gruntin' Festival diễn ra hàng năm tại Sopchoppy, bang Florida, Mỹ.